DİL ve KONUŞMA
KONUŞMA BOZUKLUĞU VEYA SORUNUNU ise ;”Konuşmanın akışında,ritminde, tizliğinde, vurgularında, ses birimlerinin çıkarılışında, eklemlenişinde, artikülasyonunda, anlamında her hangi bir nedenle ve herhangi bir boyutta ortaya çıkan aksalıklar ve bozukluklar, düzensizlijkler,”diye tanımlayabiliriz.
NEDENLERİ.
A-Yapısal Bozukluklar: -Dilin aşırı büyük olması. –Dil alt bağlantısının dil ucuna kadar uzanması.- Dil kaslarının normal işleyişten yoksun olması.-Damak yarıklığı.
-Burunda et oluşu veya burun kemiğinin bozuk oluşu v.b.nedenleri sayabiliriz.
B-Görevsel Nedenler:-Evde başka dil veya şivelerin konuşulması . –Konuşmayı
geliştirecek uyarı eksikliği veya çocukla ilgilenecek bir yetişkinin olmayışı.-Konuşma öğretimindeki yanlış tutum, davranış ve yöntemler.
C-Psikolojik Nedenler:Duygusal bozukluk.-Kardeş kıskançlığıu.- Sevgi ve şefkat ihtiyacının doyurulmayışı.- Aşırı duyarlılık, çekingenlik, utangaçlık.- Kaza ve şoklar.
KONUŞMA BOZUKLUKLARININ SINIFLANDIRILMASI
A-GECİKMİŞ KONUŞMA:Çocuğun konuşması akranlarına göre yavaş bir gelişme gösteriyorsa bu gecikmiş konuşmadır.
NEDENLERİ:Zeka, sağlık durumu, işitme kaybı, devinimsel uyum güçlüğü, duygusal çatışma, aile ve çevre koşullarıdır.
BELİRTİLERİ:-Bu çocukların konuşmaları kısıtlıdır.- Zor anlaşılan birkaç sözcük söylerler.-Kelime dağarcıkları yetersizdir.- Cümle kurmada zorluk çekerler.-Başkalarının konuşmalarına ilgi duymazlar, dinlemezler.- İsteklerini jest, mimik ve işaretlerle anlatırlar.-Gerekirse beden gücünü kullanırlar.- Devamlı anlaşılmayan sesler çıkarırlar.-Duvarlara sırtlarını sürterler.-Başkasının elini tutar, sıkarlar.-Sebepsiz ağlarlar, bağırırlar, oyuncakları v.b. atarak hırçınlıklar gösterirler.
TEDAVİSİ VE YAKLAŞIM YÖNTEMLERİ
-Çocuğa işaretten kaçarak konuşmaya motive etme çalışmaları yapılmalıdır.
-Çocukla hayvan seslerinin v.b. taklit yoluyla yaptırılması.
-Konuşma seslerinin çıkarılışlarının öğretilmesi.
-Motokinestetik Metod denilen, çeşitli kaslara dokunarak seslerin çıkartılmasının sağlanması.-Ritmik vokal oyunlarla söyleyemediği kelimelerin oyun içinde öğretilmesi.
-İşaretin yeterli olmadığını kanıtlamak için kendi kendini düzeltme çalışmalarına baş vurulması.-Doğru konuşma modelinin olması.Çünkü: Lisanı yeni öğrenen çocuk için yetişkinlerin konuşması çok kompleks ve algılanması güç bir iştir.
-Temel Lügatı Kullanma:Temel kelimew ve sembolleri kolaydan zora doğru kullanarak kelime hazinesini zenginleştirmek gerekir.
-Self Talk’la yani çocukla birlikte duyduğumuzu, gördüğümüzü, öğrendiğimizi konuşmakla ve çocuğa konuşmanın yararını kavratmakla öğretilir.
AMACIMIZ:Çocuğa akranları düzeyinde bir konuşma kazandırmaktır.
Bunun için:Kullanılacak yöntemleri belirlerken de nedenlerle ilişkiyi iyi kurmak gerekir. Mesela:
-İşitme özrüne bağlı ise, önce tıbbi yollarla tedaviye baş vurulur. Sonra işitme, dudak okuma v.b. yöntemlerden faydalanılarak çalışma yapılabilir.
-Zeka Geriliği ise, Zihin düzeyine uygun, onun temel ihtiyaçlarını dile getirmesine yardımcı olacak biçimde bir konuşma kazandırma yoluna gidilebilir.
-Bebeklik Çağında Geçirdiği Hastalık Sonucu ise;Babıldama ve ses oyunlarına ağırlık veren bir çalışma şekli planabilir.
-Uzman genellikle bir ropar hazırlar ve raporun değerlendirilmesi sonucu ortaya
çıkan hususlara göre izlenecek yola karar verilir.Raporda çocuğu tanıtıcı bilgiler soru şeklin-
dedir. –Gecikmiş Konuşma özrü olan çocuklar bireysel veya grup eğitimine alınırlar.
-Bireysel Eğitim, çocuğa doğru eklemleme kazandırma ve sözcek dağarcığın zenginleştirme yönünden daha faydalıdır.
-Grup Eğitimi ise konuşmayı sözlü iletişim aracı olarak kullanmaya ve hoşa gitmeyen davranışların değiştirilmesine fırsat sağlar.
GECİKMİŞ KONUŞMA EĞİTİMİNDE DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR
1-Konuşma Dilindeki Sesleri Tanıtmak:Öğrencinin çıkardığı ve çıkaramadığı sesler tesbit edilir, çıkaramadığı seskerin tek tek öğretimine başlanır.Öğretme ise, onun durakladığı konuşma gelişim dönemine ,yaşına, yeteneğine bağlı olarak değişir.Küçüklerde sesler oyun şeklinde, büyüklerde ise öykülerle verilebilir.
Seslerin kazandırılması için:
-Kazandırılmak istenen ses değişik yerlerden çocuğa verilir ve çocuğu sesin nere-
den geldiği buldurulmaya çalışılarak çocukta ses algısı yaratılır.
Sesleri eklemleme durumuna göre ele almada, sesleri eğitimci önce kendi çıkarır.Sonra çocukla birlikte çıkarılmaya çalışılır.”F,B,V,gibi”görülen hissedilen seslerden başlanılmalıdır.
2-Sesleri Birbirine Ulamayı Öğretmek :Çocuğun rahatlıkla çıkarabildiği ünsüzlere öncelik verilerek seslerin ulanması çalışılır.”Ba ba ba baba , gibi.”
3-Temel Sözcük Dağarcığı Oluşturma:Birinci adımda öğretilecek kelimelerin sayırı onu geçmemlidir.Sözcükler kolay seslerden oluşmalıdır.Görünenden “P,B,M,gibi” görünmeyene “K,J gibi” gidilmelidir.Günlük kullanıdığı “b aba, m ama” gibi hecelerden başlanabilir.Önce sesler tek tek öğretilir. Sonra birleştirlerek hece ve kelimelerin oluşturulması sağlanır.Çocuğun öğrendiği sözcüklerle ilgili sözcük defteri tutulabilir.Bu sözcükler değişik yöntemlerle pekiştirilir.
4-Konuşmayı Bir İletişim Aracı Haline Getirme:Çocuk öğrendiği kelimelerini günlük yaşamda kullandırılmaya özendirilmelidir.Bunun için aile de öğretmene yardımcı olmalıdır.örnek:”Kapıyı aç.Kapıyı kapat.v.b.”cümlelerle çocukla bir oyun şeklinde çalışılmalıdır.
Bu çalışmalarda da çocuğu fazla konuşmaya zorlamamak gerekir.Bunlar oyun içinde kavratılmalıdır.Hızlı konuşmaya çalışmak çoğunlukla duraksama ve engeller yaratarak, kekemeliğe neden olabilir.Eklemleme hatalarının büyük bir sabırla düzeltilebileceğini ailenin unutmaması gerekir.Yapılacak en iyi yardım, hoşgörülü,iyi bir dinleyici ve konuşmacı olmaktır.
ZEKA ÖZRÜNE BAĞLI KONUŞMA BOZUKLUKLARI
Zeka özürlü çocuk anlama,konuşma,öğrenme,kavrama ve çevreye uyumda yaşıtlarından geri kalmış çocuk demektir.Bu çocukların beden gelişimleri de yavaştır.
Bu çocukların konuşma ve dil bozuklukları zeka özrünün derecesine,önceden gördüğü tedaviye ve çevresi gibi pek çok faktörlere bağlıdır.
ZEKA GERİLİĞİ TİPLERİ
AZ GERİLER : Akademik olarak ağır öğrenenler olarak bilinen bu çocukların okula gidinceye kadar gelişimleri iyi görünür.Özellikle mesleki alanda olmak üzere bir çok becerileri öğrenirler. Kendilerini yeterince geçindirecek iş bulurlar.Zekaları yaklaşık 75 ile 50 arasında olan ve eğitilebilenler denilenlerdir.Zeka özrü az olanlar söylediklerinden daha fazlasını anlamaktadırlar.Onlar için manalı olan “Kurabiye”anne-babaya tek kelime olarak gelebilir.Fakat özürlü için “Kurabiyebitti.Kurabiye daha çok var.”Gibi anlamları taşır.Bu düşünme ve konuşmalarına “Ben-Benim”zamirlerini de eklerler.ZEKA ÖZÜRÜ ORTA DERECEDE OLANLAR:Zeka dereceleri 50 ile 25 arasında olanlar öğretilebilirlerdir.İlk yaşlardan itibaren beslenme ,tuvalete gitme, hareket etme ve sosyal becerilerde Özel Eğitime ihtiyacı olanlardır.Bunlar birazcık okuma yazma öğretilebilir.Toplam içinde birisinin rehberliği altında yaşayabilirler.Bu çocuklar aynı yaşta olan çocukların yarısı kadar bir gelişim gösterirler.Bu nedenle 3-5 yaşlarındaki orta dereceli zeka özrü olan çocuklar ,gelişim bakımından 1-1,5 yaşları ile 2-2,5 yaşları arasındaki normal çocuklar kadardır.Dil ve konuşma gelişimi, bu çocuklar için hala zor olan bir iştir.8 veya 10 kelimeyi uygun olarak yerinde kullanabilirler.Sınıfta bilinen eşyaların isimleri söylendiğindeişaretle gösterir,ismini söyleyemezler.
ZEKA ÖZÜRÜ AĞIR VE ÇOK AĞIR DERECEDE OLANLAR:Zeka dereceleri 25 ve altında olanlardır.Bunların , sistematik olarak bir eğitime ve devamlı kontrole,tam korunmaya ihtiyaçları vardır.Bunların genellikle fiziksel özürleri de vardır.Bunların eğitimlerinde amaç ;Yeme, içme, boyna yapma, tuvalete gitme, giyinme, soyunma gibi işlerde kendilerine yeterli olmaları için becerilerini geliştirmektir.Bu çocuklarda dil ve konuşma gelişimi çok geri kalan özür alanlarından biridir.Onların çıkardığı seslerin hepsi dil gelişimi için önemlidir.Sözlü oyunları bile gerçek dile benzemez.”AH-VAH”gibi boğazdan gelen tek sesli hecelerin yerin sesli harfler alabilir.”A-A gibi.”Özürlü olmayan 3 aylık çocuklar;İletişim yapacak şekilde sesleri kullanırlar.Bir yetişkin ona kafa sallar veya konuşursa onlar da onlara gülümser ve seslenirler.Böyle bir çocuk oda içindeki diğer seslere cıvıldayarak veya gıgıldayarak değişik bir şekilde cevap verirler.Bundan sonra seri halde yüksek frekanslı sevinç sesleri ,homurtular ve sesli harf çıkarırlar.Bunlara”D,B,M, gibi sessizler eklenebilir.Daha sonra birleşik sesler, taklidi sesler, yeni sesler yapmak için dili oyuncak gibi kullanmalar ve anlamlı olacak”Ma MA”ya da “Ba Ba” gibi sözler gelir. Normal çocuklar bu sıralama gelişimini ilk yıl tamamladıkları halde ,ağır zeka özürlü çocuklar 3-5 yaşlarında hala bu sürecin içindedirler.Bunları unutmamak gerekir.
3-MERKEZİ SİNİR SİSTEMİ ÖZRÜNE BAĞLI KONUŞMA BOZUKLUKLARI
Merkezi sinir sistemindeki organik ya da görevsel bir özür nedeni ile bazı çocukların konuşmaları özürlü hale gelebilir.Beynin kötü gelişimi ,beyin kanamaları, iltihaplanmaları güçlü çarpmalar, tümörler v.. durumlara bağlı olarak oraya çıkan konuşma bozukluklarıdır. Bunlar iki grupta toplanır:
1-SÖZ YİTİMİ (Aphasia):Konuşma gücünün tümünün veya bir kısmının yitirilmesi halidir.Bunun da türleri vardır:
a-)Gördüğü ve işittiği halde konuşulanı ve yazılanı anlayamaz.Bunlara duyusal yada alıcı söz yitimi denir.
b-)Konuşma organları sağlam olduğu halde konuşamaz ve yazamazlar.
c-)Cerebral Palsy’nin (CP) dir.Doğum öncesi ,doğum sırası ve sonrası her hangi bir nedenle beynin hasar görmesi sonucu oluşan motor ( ve bazı hallerde Mental)bozukluktur.
CP ‘de adale tonusunda bozukluk ,duruş bozukluğu ve hareket bozukluğu şeklinde karşımıza çıkabilir.CP’de beyin hasarı ilerleyici değilse de ömür boyu bu sorun sürer.
2-Beyinsel Kötürümlük hallerinde konuşma değişik şekil ve derecelerde etkilenir.
a-)GERGİNLİK:Konuşma genel olarak bir yavaşlama ve zorlama görüntüsü verir.Eklemleme bozuklukları dikkat çekicidir.Ses kalitesi bozuktur.Seste meydana gelen ani ve istenmedik değişmeler bu tür felçli konuşmanın belirgin özelliğidir.
b-)ATAKLIK:Konuşma genellikle zor anlaşılır durumdadır.Ritmi bozuktur.Sesin perdesinde devamlı iniş –çıkışlar olur.Sesin gücü istenilen kadar değil ,zayıftır.
c-)DENGESİZLİK:Felç konuşma organlarını kapsıyorsa, bu gibilerin konuşmaları ve vücut hareketlerindeki dergesizliğe paralel olarak konuşmada da bozukluk görülür.
OTİZMLİ ÇOCUKLARDA KONUŞMA BOZUKLUKLARI
Otizm, sosyal, sözel ve sözel olmayan iletişim ve dil gelişimini içeren yaygın gelişimsel bozukluktur.Otizm, temelde sosyal bir bozukluktur.
Zihinsel engelli bir çocuk okul yaşı ne olursa olsun , sosyal bir çocuk olabilir.Fakat,
otizmli bir çocukta zihinsel beceri düzeyi ne olursa olsun gözlenebilir bir sosyal bozukluk vardır. Otizm,1943 yılında Amerikalı çocuk Psikiyatrisi Leo Kanner
tarafından “Erken Çocukluk Otizm “olarak adlandırılmış ve konuşmanın gecikmesi ve yokluğuna işaret edilmiştir.
Otizmli Çocuklarda Görülen Konuşma ve Dil Gelişimi Özellikleri,
*İfade etmek istediklerini göz kontağı,jestler, mimikler ve ya işaret ederek göster-
mek için çok az çabaları vardır,bazen de hiç yoktur.
*Dilin kazanılması gecikir, bazıları kazansa da bu normal zamanından oldukça geç olur.Bazı otizmli çocuklar hayatları boyunca sessiz kalabilirler.
*Günlük kullanımdaki nesneleri adlandırabilmek için geniş bir kelime dağarcığına sahip ılabilirler.
*Otizmli çocuklarda anında YAPILAN EKOLALİ YAYGINDIR.Yani çocuk ona söylenilen veya o anda söylendiğini duyduğu kelimelerin ,tümcelerin tümünü veya bir bölümünü duyduktan hemen sonra tekrar edebilirler.
*Konuşmaları net ve anlaşılabilirdir.Fakat,ses tonları monoton ve mekaniktir. Ya bağırarak ya da sessizce konuşurlar.
*Ezber hafızaları güçlüdür.Televizyon ve reklam müziklerini, şarkılarını hatır-
larında tutar ve tekrar ederler.
*Karşılıklı diyalog türü konuşmaya girmede güçlükleri vardır.
*Konuşan çocuklarda anladıklarından fazlasını konuştuklarından ,çok kelime ile anlamsız konuşma vardır.
*Zamirleri “ben”yerine “sen”diyerek ters olarak kullanırlar.
*Altında/üstünde gibi pozisyon ifadeleri öğrenme ve kullanmada özel bir güçlükleri vardır.
*Konuşmalarında soru şekillerini kullanmada güçlük çekerler.
*Kelimeleri sadece sözcük anlamları ile anlarlar.Dedenin hasta olduğunu görmesi v.b.Mecazi anlamlarda karışıklılık yaşarlar.
*Konuşmaları gelişse de iletişim amaçlı kullanılmayabilir.Kelime hazineleri zengin olmasına rağmen duruma uygun olarak kullanmazlar.
*Telaffuzda güçlük çekebilirler.
Otizmli çocuk aileleri çocuklarının bir yaşlarının sonuna doğru konuşmaya başladıklarını ve sonrada bu becerilerini kaybettiklerini anlatırlar.Sosyal öğrenme engeli olan çocukların dille ilgili problemleri gene sosyal gelişimleri ile ilgilidir.
Çocuk dili kurallarına göre öğrenmesine rağmen ihtiyaç duyduğu durumlarda dilikullanmaz.Bundan da şu anlaşılıyor ki…Konuşma problemi doğrudan konuşmanın kullanımı ile ilgilidir.
Otizmli bir çocukla ayna karşısında çalışmak onu yormaktan başka bir şey değildir. Çünkü;Otizmli çocuk dil ve dudak kasları zayıf olduğu için kelimeleri söylemiyor değil,insan ilişkilerinden zevk almayı ve iletişim kurmayı bilmediği için konuşmaz.
Çünkü onların insanlara ilgi duyma ve dolayısıyla onlarla iletişim kurma isteği bozulmuş ve zarar görmüştür.Ona başka çeşit bir iletişim yolu öğretilirse,insanlarla iletişime girecektir. Normal çocuklar dil gelişim devrelerinde “koltuğu “ öğrendiklerinde onlar için sandalye,tabure,yatak dahi “koltuk” anlamındadır.Otizmli de ise sadece gördüğü belli bir “koltuk” tipinin adıdır. Üç ayağı olan bir “koltuğa” hiçbir zaman “koltuk” adını vermez.Bu çocukların anlamı yalnız ve sadece kendi gördükleri ile sınırlıdır.
DOWN SENDROMLU ÇOCUKLARDA KONUŞMA BOZUKLUKLARI
DOWN SENDROMU( Kromozom düzensizliği) bir hastalık değil,çocuğun anne karnında oluşumu sırasında meydana gelen bir kromozom aksaklığıdır.
46 Kromozom yerine 47 kromozom vardır.Bunun sonucu olarak ta çocuklarda zihinsel
düzeyde farklılık,enfeksiyonlara karşı dayanıksızlık,kalp ve solunum problemleri,orta kulak iltihabı,geç gelişme gibi bazı problemler ortaya çıkmaktadır.
Down Sendromlu bebekler: Çekik gözler,küçük ve basık burun,küçük kulaklar,dolgun ve küt el-ayaklar gibi bazı ayırt edici özelliklerle doğduklarından erken tanı şansına sahiptirler.
Tanı için: Çocuktan alınan kan örneğinde kromozom sayımı yapılarak tanısı yapılır.
Nedeni tam bilinememekle birlikte anne-babanın yaşlı olması,hamilelik döneminde sarılık,kızamık gibi hastalıklar,kullanılan ilaçlar,radyoaktif ışınlar v.b. düşünülmektedir.
Tahminen 600 ile 800 çocuk Down Sendrom ile doğmaktadır.
Bu bebekler de sıradan gelişim basamaklarını kullanırlar.Normaller hecelemeyi 3 ‘saniyede bitirirken bunlar 5 ‘ sn’de bitirirler.Bu nedenle de konuşma gecikir.Üç yaşından
önce gündelik kelimeleri bildikleri halde kullanmada zorlanırlar.Motor gelişimi ve planlı iş görme becerileri de gecikir.Çocuklar konuşmaya tek tek kelimelerle başlarlar.Bunlar çevrelerindeki kişi adları,nesne adları olabilir.Bunlar belli bir sayıyı bulduğunda çocuk bunlarla tümceler oluşturmaya başlayabilir.
Beş yaşlarında işitme kaybı yoksa kelime ve tümceleri dilbilgisi kurallarına göre kullanabilir.Bu yaşa kadar beklemek hatalıdır.Erken eğitim imkanını değerlendirmek gerekir.
Karmaşık dilbilgisi kurallarını,fiil çekimlerini ve soru şekillerini anlamada güçlükleri vardır.Telaffuzunun iyi olması konuşma organlarının boyutlarına,pozisyonuna ve etkili çalışmasına bağlıdır.Bunun nedeni de ağız-dil hareketlerini doğru yapamıyor olmasındandır.
Ses tonları ya çok yüksek ya da çok kısıktır.Kulaktan kulağa oyunu bu çocukların seslerini ayarlamada çok iyi neticeler vermektedir.
SAĞALTIM ÇALIŞMALARI
Eklemleme bozukluklarının düzeltilmesi için önce doğru bir tanılama gerektirir.
Tanılama ile birlikte nedenlerin ortaya çıkarılması da önemlidir. *Sağaltımda ilk adım nedenlerin ortadan aldırılması ya da etkilerinin en az düzeye indirilmesidir.
*Çocuğu problemin farkına vardırmak o güçlüğü yenmek için istekli hale getirmekte ikinci
aşamadır. Bunun için yanlış sesin çocuğa fark ettirilmesi gerekir.
*Özürlü sesi düzeltmek için işitme eğitimi yaptırmak gerekir.
*Doğrusu öğretilen sesin pekiştirilmesi lazımdır.Bunu da aynı ses ve ayrı ses şeklinde yapabiliriz.
*Düzeltilen sesin konuşmada kullanılır hale getirilmesi gerekir. Bunun için sesin sözcük içinde ve konuşma içinde kullandırılması lazımdır.Selamlaşmada,vedalaşmada,arkadaş adlarında v.b. kullandırılabilir.
*Sağaltımın aşamalı olarak sona erdirilmesi,öğrendiği sesin başkaları tarafından kullanılışının
gözletilmesi,doğrunun –yanlışın farkına vardırılması onun olgunlaştığını gösterir.
*Böylece çocuğun kendine olan güveni de gelişmiş olur.
*Hatalı sesleri kapsayan kelime ve tümceler seçilerek de çalışmalar yapılabilir.
*Tümcelerin uzunluğu ve kısalığı anlamları uygulama yapılacak çevreye sınıflara göre değişebilir.
*Hazırlanan cümleler daktilo veya kitap harfleri ile elle yazılarak birkaç kopya olarak hazırlanabilir.
DİKKAT DAĞINIKLIĞI VE HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU
*Böyle çocuklar için özel eğitim çok önemlidir.Ayrıca anne-babayla da çalışılmalıdır.
*Bu tip çocuklar devamlı olarak değişik çevrelere sokulmalıdır.
*Çocuk kucakta sallanıp,müzik dinletilmelidir.
*Dilin kazandırılmasında büyük bir sabırla model olunmalıdır.
*Davranış sorunlarında isteneni ödüllendirmeli,istenmeyeni görmezden gelmeli,dikkatini
başka tarafa çekmelidir.
*Resim yaptırmalı,yap-bozlarla oynatmalı,şarkı söyletmeli,beden eğitimi çalışmalarına ağırlık
verilmeli,resimli kitaplarla konuşulmalı,çamur-hamur-macun v.b. ile çalıştırılmalıdır.
*Aynalı odalarda model olma ile çalışılmalı.
*Konuşma terapisti ve psikiyatriye devamı sağlanmalıdır.
*Bireysel olarak bir yere gelinmişse öğrenci grup çalışmalarına alınmalıdır.
ÖĞRENCİLERİ KONUŞMAYA HAZIRLAMAK İÇİN YAPILACAK ÇALIŞMALAR
*Bu durumlardaki çocukların öncelikle taklit kabiliyetleri geliştirilecek.
*Çocuk söylemiyorsa,bizim söylediğimizi taklit etmesi istenecek.(Ağız kapalı ,ağız açık,dil dışarıda,dil içeride,dil yanaklarda v.b.)şeklerde gösterilip,taklit ettirilerek,sesler söyletilmeye çalışılacak.
*Basit ritmik hareketlerle çalışılacak.Çünkü çocuklar küçükken çeşitli sesler çıkarırlar.
“Ba-ba-ba-ma-ma-ma- de-de-de v.b.”gibi bu seslere ritimle birlikte yön vererek söyletme çalışmaları yapılacak.
*Çocuklara kedi,köpek,koyun,kuzu,inek v.b. hayvanların seslerinin taklitlerini ve hareketlerini oyun şeklinde yaptırıp söyletme çalışılacak.
*Böylece dudak hareketlerimizi söyleyerek veya söylemeden taklit etmeye çalışmaları
sağlatılacak. Bizim dudak hareketlerimize göre ağızlarını açıp-kapatmaları bile bu çocuklar için büyük bir başarıdır.
*El çırparak kelime ve heceleri kavratma çalışılacak. Örneğin: Her vuruşta “ba-ba-ba”
dedirtilerek “baba” sözcüğünün kavratılması gibi.
*Topu havaya atıp tutmak ve bir atışta “-ba” iki atışta “baba” sesini verdirme ve çıkarttırma çalışmaları v.b. istenildiği kadar artırılıp,çoğaltılabilir.
*Çocuklara oyun şeklinde duyularını geliştirici çalışmalar yaptırılabilir.Örneğin:Körebe kuralına göre körebe oyunu. Tuttuğu çocuğun ebe olması.Top,araba,şapka v.b. modellerle inceletilip ,gözler bağlı olarak eline bu modellerin basit şekillerinin çizdirilip buldurulmasının
sağlatılması v.b. ile çalışılabilir.
*Grupsal oyunlara dahil edilerek paylaşmayı öğrenmelerinin sağlanması.
*Dokunma,dikkat oyunları,oyalayıcı oyunlar (kağıt kesme,yırtma,yapıştırma,boyama,
eşya ile eşyayı,eşya ile resmi gösterme v.b.) oynatılabilir.
KONUŞMAYAN VEYA KONUŞMAK İSTEMEYEN ÇOCUĞUMUZUKONUŞTURMAYA ÇALIŞIRKEN,
Öğrencinin ruhsal,psikolojik durumunu göz önünde bulundurmamız gerekir.
*Aynı durum eğitimci için de geçerlidir.Şayet eğitimci asabi(sinirli)ise bu hali öğrencisine de tesir edecek o da sinirli olacaktır.Ayrıca öğrencinin kendisini de sıkmasına sebep olacaktır.
*Öğrencinin bu gerginliğini öğrenciye sevecen bir tavırla yaklaşarak gidermemiz gerekir. *Öğrencinin kendisini sıkarak ses çıkarmasını önlemek için vücudun gevşek(serbest) bırakılmasını sağlamak gerekir.
*Bunu da aktif(öğretmenle yapılan çalışma),pasif (öğrencinin endi kendine ) çalışmayla yapabiliriz.Öncelikle de konuşma organları ile boyun kaslarını gevşetme çalışmaları yapılır.
*Baş sağa-sola,öne-arkaya doğru hareket ettirilerek yapılır.
*Ağız hareketlerine dikkati çekerek,dudaktan okuma yeteneğinin gelişmesini sağlamak
gerekir.*Taklit etme kabiliyetinden faydalanarak,taklit etme becerisini geliştirmek.
*Dille ilgili eksersizler dışında dilin hareketsiz kalmasını sağlamak.
*Pasif gevşemede öğrenci öğretmenin müdahalesi olmadan kendi kendine çalışır.
*Aktif çalışmada öğretmenle birlikte yapılan Mukavemet(direnme )Metodu denilen metotla çalışmadır.Bunun için:
-Çocuğun dudaklarını ellerle büzerek “u-u-u-“ söyletmek.
-Çocuğu korkutmadan oyun şeklinde yere yatırarak veya sıra üzerine yatırarak, karnının üzerine ufak kum torbası veya her hangi bir ağırlık koyarak nefes alış-verişi yaptırmak.
-Ayaklarını karnına doğru çektirmek.
-Çocuğun ayaklarını bir yere dayayıp gerdirmek.
-Dilin ucunu dil baskısı ile iterek çocuktan dilini dışarı çıkarmasını isteriz.Çocuk dilini
çıkartmaya çalışırken biz dilini içeriye doğru iteklemeye çalışırız.
-Çocuk avurtlarını şişirmeye çalışırken biz yanlardan elle baskı yaparız.
-Çocuğun başını öne,geriye,yanlara hareket ettireceğiz.
-Çocuğun göğsüne baskı yaparak nefes alış-verişi yaptıracağız.
-Önce kuvvetli baskı sonra yavaş yavaş baskıyı azaltarak çocuğun nefes kontrolünü sağlayacağız.
-Bunlara ilaveten bir çizgi üzerinde eller yana yapışık yürüme,tek adım,uzun adım yürüme çalışmaları yaptıracağız.
KONUŞMA DİLİ ÜZERİNDE YAPILACAK ÇALIŞMALAR,
*Öğrencilerimiz anlasın veya anlamasın ,söylesin veya söylemesin sanki karşımızda normal bir çocuk varmış gibi davranacak konuşacağız.
*Başlarda belki bizi anlamaz gözükebilirler,zamanla bizi taklit ettiklerini görünce ve de söylemeye başladıklarında çok mutlu olacağız.
*Konuşma dilinin seslerini kelime ve cümlelerini çıkarırken çocuklar ekseriye önüne veya arkasına “a” sesini ilave ederler.
*Bunu önlemek için;Konuşmanın öncesinde ve sonrasında ağızlarının hemen kapatılmasını sağlatmalıyız.
*Yahut el ile tempo tutarak söyletirsek buna engel olabiliriz.
*Öğrencilerimizle gerekli ses eğitimi,artikülasyon çalışmalarını yaparak,onları konuşma
okuma-yazmaya hazırlama çalışmalarına geçebiliriz.
*Konuşmaya pratiklik kazandırabilmek için kolaydan zora doğru gitmeliyiz.
*Seslileri verdikten ve çıkartılmasını okuma yazmasını kavrattıktan sonra ,”b-t-d” sessizlerini veririz.
*Bunlarla oluşan tek heceli kelimelerle okuma-yazma çalışmalarına başlayabiliriz.
Örnek: Bu at. Bu et. Bu ot.Bu ut. gibi.
*Bu ne? sorusunun cevabı olarak bu cümlelerle çalışılır.”Ne? “ sorusunu biz söyleriz öğrencide tekrarlar.
*Daha sonra iki heceli kelimelerle çalışmaya geçilir.Bu çalışmalarda da “Bu kim? “ Sorusunu kullanırız.
*”Bu baba. Bu dede. Bu ebe. Bu aba. Bu abi.Bu bebe. Bu Ata.”v.b. ile çalışılır.
*Bu kelimelerin resimlerle anlamları kavratıldığı gibi,dudaktan okuma anlama-yazmaları da kavratılır.
*Tek ve iki heceli kelimeleri karıştırarak yeni cümleler oluşturur,yazdırır,okuturuz.
Örnek: Baba bu at. Dede bu ot. Abi o et. Ebe o ut. Ata bu at.Dede ata ot at.Bebe ata ot at.v.b.
ile okuma-yazma,dudaktan okuma,anlama-yazmalar şeklinde çalışılabilir.Kavram olarak ta kavratılmaya,resimlerle çalışılır.
*Bu şekilde kolay çıkartılan hece ve kelimelerden başlanarak çalışılır.
*Bu hece ve kelimelerle uzun-kısa telaffuz çalışmaları yapılır.
*Hecelerin normal pepeleme yolu ile söyletilmesi çalışılır.
*Aynı hecelerin birleştirilmeleri çalışılır.
*Eş anlamlı(hareketli) “pa-ba-ma-da-ta-va-fa v.b.” ile çalışılır.
*Sonu sessizle biten hecelerle “ev-ip-el v.b.” çalışılır.
*Sonu başı sessizle biten hecelerle “top-mum-bal-dal-dil- v.b.” çalışılır.
*Burun “ma-na-nk-ng” ,nefes”sa-şa”,hancere”at-al” v.b. seslerle çalışılır.
*Hecelerde vurgu çalışmaları gösterilir.(Vurgulu heceyi göstermek için hecenin üzerine bir çekme işareti konulur.) “ba- ba^^^,bum-bum^^” gibi.
*Hece çalışmalarında çözümleme ve birleşime yer verilir.
Baba b
Bab ba
Ba bab
B baba
*Konuşma dilimizle ilgil çalışmalarda öğretmen sözcük (kelime), hece veya cümleleri ilk önce kendisi söyleyecek ,sonra da çocuğa söyletecektir.
*Sorularla çalışmalar da aynıdır.Önce öğretmen soracak ,sonrada öğrenciler yanlış veya doğru birbirlerine soracaklardır.
*Çocuğu korkutmamalı ,onu konuşturmaya alıştırmalı ve de sevdirmek için teşvik etmeliyiz.
*Anlatım gücünü ve konuşma dilini geliştirmek için önce tek ,sonra çift daha sonrada çeşitli resimler üzerinde konuşturma çalışmaları yaptırmalıyız.
*Adın ne? Bu ne? Bu kim? Bügün ne? Kaç tane? v.b. sorularla da çalışılır.
Konuşma normaller için basit bir olay gibi gelse de işitmeyenler ve zihinsel engelliler için zannedildiği kadar basit bir olay değildir.
İşte;konuşmayı basite indirgemek ve engellilere konuşmayı öğretmek eğitimcilere
düşmektedir.Engelli bir bireyin işiten normal toplum ile iletişim kurabilmesi onun konuşma eğitimini tam alarak ,konuşma dilini kazanmalarına bağlı olacaktır.
Bunun için,eğitimcilerin ses eğitimini çok iyi bilmeleri gerekir.Konuşm diline temel oluşturan sözel dil, İnsanların düşüncelerini diğer insanlara aktarabilmelerine olanak veren,kendi iç dünyalarını tanımalarını sağlayan,sorunları çözümlemede yardımcı olan ve bu zamanla birlikte öteki dünyayı anlamalarına yardımcı olan bir araçtır.
ORTA DÜZEYDE ÖĞRENME YETERSİZLİĞİ OLANÇOCUKLAR İÇİN,
İlk-okuma-yazmada,amacımız: Çocuğa yaşamı boyunca kullanacağı okuma-yazmanın temel becerilerini kazandırmaktır.
Çeşitli Yöntemler kullanılır: *Harf Yöntemi. *Hece Yöntemi. *Sözcük Yöntemi. *Çözümleme Yöntemi. *Karma Yöntem v.b. kullanılır. Ülkemizde Çözümleme yöntemi uygulanırken son iki yıldır,harf yöntemine ve el yazısı sistemine dönülmüştür.
Okuma –yazma öğretiminde birbirinin ön koşulu olan basamakların kazandırılması önemlidir.Çünkü; Bir basamağın amaç ve davranışları bir sonraki basamağın
ön koşulu olabilmektedir.
Örneğin: Hazırlık dönemi davranışlarını “el parmak çalışması,çizgi çalışması v.b. “ kavramayan bir öğrenci tümce basamağında başarısız olacaktır.
HAZIRLIK DÖNEMİNDE ŞUNLARI YAPABİLİRİZ,
*Kavram gelişimini sağlayan çalışmalar.(Renk,şekil,sayı eşya,zıtlık kavramlar)
*Büyük kas gelişimini sağlayan çalışmalar.(Başı,kolları v.b. çevirme gibi)
*Küçük kas gelişimini sağlayan çalışmalar.(Boyama,yırtma,yapıştırma v.b.)
*Sosyal ve duygusal gelişim çalışmaları.(Arkadaşlık ilişkileri,paylaşma v.b.)
*Dil gelişimini sağlayan çalışmalar.(Sıralama kartları ,öykü okuma v.b.)
*Dikkat ve algı gelişimini sağlayan çalışmalar.(Kıyaslama yapma,nesneler arasındaki farklılıkları sezme,benzerlikleri bulma v.b.)
*Dinleme becerisini geliştirici çalışmalar.( Emirlerle çalışma v.b.)
*Yazma becerisini geliştirici çalışmalar.
*Havada,sırada,kum havuzunda çeşitli yazma çalışmaları.
*Avuç içi ve parmaklarla serbest boyama yazma çalışmaları.
*Kaslarına uygun renkli kalemlerle serbest boyama ve çizme çalışmaları.
*Kalın uçlu kalemle başlayıp,ince uçlu kaleme doğru uzanan çizgi çizme çalışmaları.*Programda verilen çizgi çalışmaları çocuk için yeterli olmayabileceğinden;
-Yazılı olarak verilen çizgiler üzerinden çizgi çizme çalışmaları.
-Kesik çizgilerin aşamalı olarak sıklığı azalan çizgilerin üzerinden çizme.
-Modele bakarak çizgi çizme v.b. çalışmalar yapılabilir.
ÖZEL ÖĞRETİM YÖNTEMLERİ ,
Özel Öğretimde ,genel öğretimde kullanılan anlatım,soru-cevap,problem çözme,rol oynama v.b. yöntemlerin yanında:
*Açıklamalı Yöntem: Sarı –kırmızı ,olumlu olumsuz nesne örneği,
*Basamaklandırılmış Yöntem: Yap,göster,söyle,yaz’dır.
*Beceri Öğretim Yöntemleri : İleri Zincirleme,ilk basamaktan son basamağa kadar göstermedir.Tahta kesimi gibi.
Tüm Beceri Yöntemi,İleri zincirleme yönteminin aynısıdır.Yalnız Tüm işlem basamakları için ayrı ayrı öğretim yapılır.
Tersine Zincirleme Yöntemi, son yapılandan ilk yapılana doğru olan yöntemdir.Ceket giyme v.b.
TÜMCELERİN SEÇİMİNDE İSE,
*Tek hecelilerle,
*İki hecelilerle öncelikle çalışmalı,sonra iki sözcüklü cümlelerle işe başlanmalıdır.Tümce çalışmalarının tamamında bu tür cümlelere ağırlık verilmelidir.*Tümcelerin içinde öğrencinin yakın çevresindeki nesnelerin adları,sınıf arkadaşlarının adları v.b. kullanılmaya özen gösterilmelidir.
*Tümcelerin içinde “-li,-lü,-lik,-lük,-luk,-ci,-çı,-cu v.b. “yapım ekleriyle oluşturulmuş sözcüklerin olmasına da dikkat edilmelidir.
*Tümcelerde harflerin büyük ve küçüklerinin hepsinin yazılımlarının geçmesine dikkat edilmeli.
*Tümcelerin dilbilgisi kurallarına uygun olmasına dikkat etmeliyiz.
*Tümceler seçilirken önemli gün ve haftaların anlamlarını kapsayacak nitelikte olmasına da özen gösterilmelidir.
*Bir önceki tümcelerde verilen sözcüklerin daha sonra gelen tümcelerde de tekrar edilmesine çalışılmalıdır.
*Okuma-yazma çalışmaları sırasında eğitsel oyunlar düzenlenerek öğrenmenin kalıcı olması ve sıkıcı olamamasına çalışılmalıdır.
*Okuma-yazma çalışmalarında sözcük piyangosu,sürgülü tümce aracı gibi araçlar
geliştirilip, kullandırılmalıdır.
Sözcük piyangosu:Bir karton üzerine öğrenilen sözcükler yazılarak ortasın bir ibre konur.İbre döndürülerek gelen sözcük okutulur.
Sürgülü Tümce Aracı
Sözcükler kalın bir kartona alt alta yazılır,hareketli bir tümce kartı da aşağı yukarı hareket ettirilerek,yeni tümceler oluşturulur ve okutulur,yazdırılır.
ot et top
at ev kitap
pul bal kalem
zil dal Ali defter al.
elma
Sözcük piyangosu ekmek
Sürgülü tümce aracı
*Okuma-yazma çalışmaları yapılırken öğrencilerin yazdıkları sürekli kontrol edilmeli,hatalı yazılanlar düzeltilmelidir.
ARTİKÜLASYON (EKLEMLEME-OYNAKLANMA-BOĞUMLANMA)ÇALIŞMALARI
1-ARTİKÜLASYON NEDİR ?
Artikülasyon: Çocuğun nefesini,ses tellerini titreştirerek veya titreştirmeden,gırt-
laktan (boğazdan-hancereden) geçtikten sonra ağız ve burunda konuşma dilinin geleneksel sesleri haline dönüştürülmesi için yapılan çalışmalarımızın tümünün adıdır.
2-BU ÇALIŞMALARI KAÇ ANA GRUPTA YAPABİLİRİZ?
a-)Konuşma organlarımız(ağız,dudak,çene,dil,diş,nefes) üzerinde yapabiliriz.
b-)Duyularımızın (görme,işitme,dokunma,tatma,koklama) ,, ,, .
c-)Sesler,heceler,kelimeler,cümleler üzerinde yapabiliriz..
ç-)Ayna ve işitme araçları ile( taklit etme yoluyla )yapabiliriz.
3- ARTİKÜLASYON BOZUKLUĞU NEDİR?
Artikülasyon Bozukluğu: Çocuklar ,dilimizin seslerini(bağımsız veya bileşik olarak) doğru anlaşılır şekilde okuyamıyor ya da birbirine gereği gibi ulayamıyorsa,bu seslerin çıkarılması ve eklemlenmesini bizim istediğimiz gibi yapamıyorsa;Onun konuşmasında Artikülasyon Bozukluğu var demektir.
4- BU BOZUKLUKLAR KAÇ ŞEKİLDE OLUR?
Bu bozukluklar dört şekilde olur:
a-)Sesin düşürülmesi veya atlanması şeklinde.Çocuk,”duruyor yerine duruyo,gör-
düm yerine gödüm,hava yerine ava rehberlik yerine reberlik,saat yerine sat,kapı yerine apı “
şeklinde söyleyebilir.
b-)Sesin değiştirilmesi şeklinde olan hatalar. Bilhassa “r-s-ş-k-f-t “sıkça değiştiri-
lebiliyor.”Sarı yerine sayı,kara yerine kaya,beş yerine bes,yüzük yerine yüsük,toprak yerine
toprak,köprü yerine köprü” gibi kullanabiliyorlar.
c-)Sesin bozulması.Bozduğu sesin yerine kullandığı ses dilimizde olmayabilir,
onun için bu sesi tanımak güçtür.”Gelir yerine gelix, yaz yerine yax” gibi olabilir.
ç-) Sözcüğe aslında olmayan bir sözcüğün veya sesin eklenmesi şeklinde;”Tren yerine tiren,havlu yerine haylu veya avlu, saat yerine sahat “gibi kullanabilirler.
5- SES BOZUKLUKLARI NELER OLABİLİR?
Ses bozuklukları: Konuşma sesinin şiddeti,perdesi,tonu,esnekliği yönünden olabilir.Çok bağırmak veya çok kısık sesle konuşmak gibi.
6- ARTİKÜLASYON ÇALIŞMALARINDA NELERE DİKKAT ETMELİYİZ?
Artikülasyon çalışmalarında ,çalışacağımız çocuğun:
a-) Yapısal Bozukluğu ( damak veya dudakların yarıklığı,burunda et oluşumu,diş-
lerin yokluğu v.b.) olup olmadığına bakmalıyız.
b-)Eğitime ilk aldığımız çocukla hücum dozunda artikülasyon çalışması yapmalıyız.c-) Sonra her derste on beşer dakika artikülasyona ayrılmalıdır.
ç-)Artikülasyon çalışmaları küçük sınıflarda oyun şeklinde çocukları sıkmadan
yapılmalıdır. d-)Büyük sınıflarda dil çalışmalarına önem verilmelidir.
e-) Seslerin verilişinde-öğretilmesinde; Kolaydan zora ,görünenden görünmeyene,ağız görüntüsü yönünden önden geriye doğru bir sıra izlenmelidir.
f-) Önce seslilerden (a-o-u-ı) veya (e-ö-ü-i) şeklinde çalışılmalıdır.
g-) Sonra sessizlerden kolaydan zora doğru (b-t-d-v-f-l-p-m-n- s-ş-k-y-h-r-z-g-ğ-c-ç-j ) şeklinde verilmelidir.
ğ-) Artikülasyon çalışmalarında sesler için değişik renkler kullanılmalıdır:
*Hancere (boğaz-gırtlak-ümik) sesleri (b-d-v-z-g-ğ-j) kırmızı renkle.
*Nefes sesleri( p-s-ş-t-f-c-ç-k-h) için mavi,
*Burun sesleri (m-n-nk-ng) için kahverengi renk,
*Serbest sesler (y-l-r) de siyah renk kalemler kullanılmalıdır.
ı-)Ayrıca sesleri belirtmek için aşağıdaki işaretleri kullanmalıyız.
*Sıcak nefesli sesler için ; -OOO-
*Soğuk nefesli sesler için ; OOO
*Patlamalı sesler için ; ------
*Hancere sesleri için ; www
*Titreşimsiz nefes sesi için ; --------
*Titreşimli nefes sesi için ; ?
3 işaretleri kullanılır.
i-) Sesleri başta,ortada,sonda doğru olarak kullanmalarına dikkat etmeliyiz.
“At,bal,baba v.b.”
7- ARTİKÜLASYON ÇALIŞMALARINI NASIL YAPMALIYIZ?
*Artikülasyon çalışmalarına sesli harflerden anahtar sesle başlanılmalıdır.
“A-O-U-I” veya “ A-I-U” ya da “A-E-İ “ gibi çalışılmalıdır.
*Sonra sessizlerden kolay çıkarılan “ b-d-t “ v.b. verilir.
*Seslilerle tek ses(doğru-temiz-net) çıkarma çalışmaları yapılır.
*Verilen seslilerle sessizlerin hecelerinin okuma yazması çalıştırılır.”Ba-bo-bu-bı-be-bö-bü-bi “v.b.
*Verilen seslilerle sessiz heceleri okuma yazma çalışmaları yapılır. “Ab-ob-ub-ıb-eb-öb-üb-ib “v.b.
*Bu ses ve hecelerden oluşturulan tek ve iki heceli anlamlı kelimelerle ,kelimelerin anlamlarını da kavratmak suretiyle okuma-yazmaları,dudaktan okuma anlamaları
ile çalışılır. “Bu at. Bu ot.Bu et.Bu ut.Bu ip. Bu aba.Bu baba.Bu abi .Bu ebe .Bu dede.v.b.”
*Cihazlı cıhazsız dinleme ayırma çalışmaları yapılır.
*Sonra bunları “Bu kim? Bu ne ? “soru başlıkları ile bir araya toplar kelime ve cümle levhaları oluşturarak üzerlerinde çalışılır.
Bu kim? Bu baba.Bu dede.Bu ebe.Bu abi. bu aba.Bu Ata. Bu ne? Bu at.Bu ot.Bu et.v.b.
*Bunlarla çalışırken önce varlığın varsa kendisi yoksa modeli veya resmi gösterilir. *Çocuklara bu cümleler söyletilmeye yazdırılmaya okutulmaya çalışılır.
*Yazısı resmin ,modelin yanına altına yazılır,konulur.
*Bu yazının parmakla havada,sırada,ayakla yerde,başla havada yazımı çalışılır.
*Varsa fasulye v.b. ile sırada yerde kurallara uygun yazımları çalıştırılır.
*Bu yazmalar sırasında bir taraftan da çocuğa okutulur,söyletilir.
*Öğretmen fişi veya kelimeyi tahtaya yazarken çocuklara izlemelerini söyler,
onlar izlerler ve sonrada bireysel ve topluca okutturulur.
*Kelime veya fişi sıra ile çocuklara tahtaya yazdırır,okutur.
*Hataları varsa grupça veya bireysel düzeltilir.
*Küçük fiş varsa dağıtılır,bireysel okutulur.
*Bu kelime veya fişler üzerinde bakarak,bakmadan yazma çalışılır.
*Öğretmen çocukların defterlerine cümleyi kurallarına uygun yazar,okur,okutur.
*Öğrenciler fişe ve öğretmenin yazdığına bakarak defterlerine 3-5 sıra yazarlar.
* Öğrenciler yazarken kontrol edilir,okutturulur.
* Gerekirse okuyamayanlarla aynada bireysel olarak söyletme çalışması yapılır.
Örnek : Bu kim? Bu ne ? Metin oluşturma yazma-okuma
Bu baba. Bu at. Baba bu at.
Bu Ata. Bu ot. Ata bu ot.
Bu abi. Bu et. Abi ata ot at.
Bu ebe. Bu ip. Ebe o ip. v.b. şeklinde çalışılır.
8- SES HATALARININ DÜZELTİLMESİ İÇİN NELER YAPMALIYIZ?
*Her işitme engelli bireyin mutlaka sesi ve ses çıkarma kabiliyeti vardır.Bunu unutmamak ve işlemek gerekir.
*Bunu işlemek için de öğrenciyle Pepeleme Metodunu uygulalıyız.”Ba-ba-ba- de-
de-de-ma-ma-ma “ lar en uygun hecelerdir.
*Bunları söyletmek için öğrenciden dudak hareketlerimizi taklit etmeleri istenir.
*Başlangıçta dudaklar kapalıdır.Hancereye dokundurularak sessizlik fark ettirilir.
*”Ba “ diye açtığımızda hanceredeki titreşim hissettirilir.
*Dokunma duyularından en iyi şekilde yararlanılmalıdır.
9-ÖĞRETMEN NETİCENİN VERİMLİ OLMASI İÇİN NELER
YAPMALIDIR?
Öğretmen:
*Yumuşak bir sesle konuşmalıdır.
*Öğrencisine kızmamalıdır.
*Öğretmen endişelenmemeli,bu endişeyi öğrencisine hissettirmemelidir.
*Öğretmen telaşlı hareketlerde bulunmamalıdır.
*Öğretmen öğrencisine sevecen bir tavırla yaklaşmalıdır.
*Öğretmen mübalalı (aşırı) ağız hareketlerinden kaçınmalı,normallerle nasıl konuşuyorsa onlarla da öyle konuşmalıdır.
*Normal bir şekilde sesi,kelimeyi,cümleyi öğrencisine söylettirmelidir.
*Onunla konuşurken aşırı bağırarak kendisini yormamalıdır.
*Dikkatli bir öğretmen ,öğrencisinin gülmesinden,ağlamasından sesinin özelliklerini anlar,ona göre tedbirini alır.
10-TİZ( YÜKSEK) SESLER ÇIKARMASININ SEBEPLERİ
NELERDİR?
*Öğretmenin fazla telaşlı,heyecanlı olması öğrenciyi etkiler.
*Öğrencinin fazla telaşlı ,heyecanlı olması sesini etkiler.
*Öğrencinin sinirli-kızgın –üzgün olması sesini etkiler.
*Öğretmenin sinirli-kızgın-üzgün olması sesini etkiler.
*Bedeni arızaların olması sesi etkiler.
*Hancerenin düşük olması sesi etkiler.Bu durum erkek çocuklarda büyüme neticesinde telafi edilir.
11- TİZ(YÜKSEK) SESİN ALÇALTILMASI İÇİN NELER
YAPMALIYIZ?
*Çocuğa boğaz ve göğüsteki titreşimleri hissettirmeliyiz.
*Elimizle baştan aşağı işaret ederek sesin alçaltılmasını istemeliyiz.
*”O,Ö,U,Ü,” gibi yuvarlak sesli harflerle seslerin alçak çıkarılmasına çalışmalıyız.* Nefesimiz tükeninceye kadar “a,o,u, v.b.” sesleri çıkarttırmalıyız.
*Öğrencinin hanceresinin ön kısmına baş parmakla bastırarak,ses tellerindeki gerginliği azaltmalıyız.Böylece pes ses çıkarmasını sağlamış oluruz.
12-KALIN(PES) BİR SESİN ALÇALTLMASI İÇİN NELERYAPMALIYIZ?
*Tiz (yüksek) sesler için tavsiye edilen metodun zıddını yaptırmalıyız.
*Sesin aşağıdan yukarıya doğru çıkacağını işaretle belirtmeliyiz.
*Hancerenin yanlarına parmakla bastırınca ses telleri gerilir ve tiz ses çıkarılmış olur. * Boğaz ve göğüsteki titreşimleri hissettirmeliyiz.
13-SESLERİ KESİK KESİK SÖYLEMESİNİN SEBEBİ NEDİR?
*Öğrencinin sesleri kesik kesik söylemesinin sebebi nefesini tam olarak kontrol edemeyişidir.*Bunun için nefes çalışmaları yaptırılmalıdır.
*Sesli harfler gelince öğrenci nefesini farkına varmadan birden bire dışarı bırakmaktadır.
14-SESLERİ KESİK KESİK SÖYLEMEYİ ÖNLEMEK İÇİN NELER
YAPMALIYIZ?
* Yukarda da söylediğimiz gibi nefes çalışmaları yaptırmalıyız.
*Öğretmen tarafından öğrenciye hatası açıklanıp gösterilmelidir.
*Sonra öğretmen temiz bir sesle (harfle) ,kesik bir ses arasındaki tezadı göstermelidir. *Öğrenciden doğrusunu yapması istenilmelidir.
*”Fe,de,ge,be,he “ harflerinden sonra gelen hecelerle çalışılmalıdır.
15-HIM-HIMLIĞIN SEBEPLERİ NELERDİR?
*Yumuşak damağın tembel oluşu,görevini tam olarak yapamayışıdır.
*Bireyin burnunda nezle olması.
*Bireyin lenf guddeleri şişmiş,iltihaplanmış olabilir.
*Burun perdesi(septum) eğri olabilir.
*Bademcikleri hasta ve iltihaplı olabilir.
*Taklit alışkanlığı olabilir.
16-HIM-HIMLIĞI GİDERMEK-DÜZELTMEK İÇİN NELER
YAPMALIYIZ?
*Ağız tam açık olduğu halde ağızdan nefes aldırıp verdirmeliyiz.
*Gerekirse nefesi bunundan vermemesi için burnunu sıkmalıyız.
*Burnunu sıktırarak uzun vokallerle “a-o-ö-u-ü-“ gibi çalışmalıyız.
*Çocuğu sandalyeye oturtup, başını arkaya doğru sarkıtınız ve o halde iken “ a-o-ü-u-ö” gibi uzun vokallerle çalışma yapınız.
*Çocuğun baş arkaya doğru iken burun yolu kapanacağından temiz ses çıkarması
sağlanmış olacaktır.
*”N-L” Seslerini kendisinin ve öğretmeninin burnunda mukayese imkanını sağlayınız. * Tembel olan yumuşak damak üzerinde parmakla masaj yaptırınız.
* Hım-hım olan çocuklar avurtlarını şişirmezler.Bu nedenle onlarla kamışla,pipetle,sabun köpüğü ,su üflemeleri,balon şişirme ,ağızda gargara yapma v.b. ile çalışınız. * Elinin üstüne koyduğunuz küçük bir kağıdı ağzıyla nefes alırken ağzına çektiriniz. * Bu kağıdı bir müddet nefesle ağızda tutmasını öğretiniz.
* Nefesini burnundan aldırıp,ağzından verdiriniz.
*Nefesini ağızdan aldırıp,burnundan verdiriniz.
*Derin derin nefes alıp-verme (solunum ) çalışmaları yaptırınız.
*”Po-po-po-ho-ho-ho- he-he- he v.b.” Gevşeme çalışmaları yaptırınız.
*Ses çıkarttırmadan nefes alıp-verme çalıştırınız.
*Aynada damağın yukarı doğru kalktığını gösteriniz.
*Aynada dilin arka tarafının çukurlaştığını gösteriniz.
*Ağzını haddinden fazla açtırmayınız,normal açmasını sağlayınız.
*Öğrenciye “ha-ha” ile “ah –ah-“ denildiğinde damağında ne gibi değişiklikler olduğunu gösteriniz.
* Çocukların burunlarının önüne ayna koyarak burundan sesin çıktığını ve aynada buğulanma olduğunu gösteriniz.
*Normalde buğulanmanın olmayacağını açıklayıp gösteriniz.
*Burun ve hancere seslerinin farkına varmasını-ayırmasını sağlayınız.
*Sesli sessiz” pa –pat-to-top-va-var “gibi bileşiklerle çalışınız.
*Hancereden çıkan sessiz harflerle “var,har,nar,yar “gibi çalışınız.
*Eğer damak tekrar aşağı düşüyorsa, bu çalışmalara tekrar baştan devam ediniz.
17-AYNA KARŞISINDA ÇALIŞIRKEN NELERE DİKKAT ETMELİYİZ?
*Öğretmenle öğrencinin çeneleri aynı seviyede olacak şekilde oturulmalıdır.
*Oturmalarda aynaya olan mesafe 60-
*Işık aynaya arkamızdan gelmelidir.
*Çocuk öğretmenin sağ veya sol elini kullanma durumuna göre ;Sol elini kullanıyorsa sağına,sol elini kullanıyorsa soluna oturmalıdır.
*Böylece eğitimcinin kullanacağı eli daima boşta olmalıdır.
*Çocuk aynadan bizi ve kendisini takibe hazır olmalıdır.
*Çocukla çalışırken arkadan dikkat dağıtıcı hareketler olmamalıdır.
*Sesi çıkarttırmadan önce çocuğa sessizlik fark ettirilmelidir.
*Ses çıkartıldığında hancerede olan titreşim hancereye dokundurularak hissettirilmeli,
aynı zamanda göğüsteki titreşim de hissettirilmelidir.
*Öğretmen sesi birkaç kez çıkartıp tekrarlamalı, çocuk bunu izlemelidir.
*Sonra aynı sesi çocuktan çıkarması istenmelidir.
*Sesi veriyorsa çalışmalara devam edilmeli,sesler pekiştirilmelidir.
*Vermiyorsa çocuğu korkutma v.b. yollarla ısrar edilmemelidir.
* Sonra çalışılmak üzere çocuk serbest bırakılmalı zorlanmamalıdır.
18- HECELERLE ÇALIŞIRKEN NELERE DİKKAT ETMELİYİZ?
* Artikülasyon çalışmalarında da kolay çıkan,görülen anahtar seslerle çalışılmalıdır.
*Sessiz sesli “ba-bo-bu-bı-be-bö-bü-bi veya pa-po-ta-tu “gibi çalışılmalıdır.
*Hecelerin uzun olarak söyletilmesi “baaaaaa-boooo-taaaa v.b. “ çalışılmalıdır.
*Hecelerin kısa olarak söyletilmesi” ba-bo-bu v.b. “ çalışılmalıdır.
*Hecelerin normal söyletilmesi “ba-bo v.b. “ çalışılmalıdır.
*Eşanlamlı (hareketli – homojen ) seslerle “ba-pa-ma veya da-ta-na “ v.b. ile çalışılmalıdır.
*Sonu sessizle biten” at-ot- et- ev-v.b. “ hecelerle çalışılmalıdır.
*Sessizle başlayıp sessizle biten” tut-tat-top-bal-dal v.b. “hecelerle çalışılmalıdır.
*Burun sesleri “ma-na-“,nefes sesleri”sa-şa-“ ve hancereden çıkan “at-ot v.b.” seslerle
hecelerle çalışılmalıdır.
19-KELİMELER ÜZERİNDE ÇALIŞILIRKEN NELERE DİKKAT EDİLMELİDİR?
Çocuklar hece veya kelimeleri kullanırlarken önüne –ardına “a” sesini ya da başka bir sesi ilave edebilirler.Bunu önlemek için:
*Ağız kapatılmalı ve sonra söyletilmeli,kelime bitince ağız kapattırılmalıdır.
*Tempo tutturarak da çalışabiliriz.”Baba-dede-at-ot v.b.” gibi.
*Tek heceli kelimelerle bol bol çalışmalıyız:”at-ot-et-top-bal-pil v.b. ile”.
*Çocuğa en yakın tek ve çift heceli kelimelerle” top-ip-ev-bal-baba-dede-abi-abla-nine-bebek v.b. “ le çalışmalıyız.
*Önce tek heceli kelimelerle cümle okuma –yazması çalışmalıyız.”Bu at.Bu ot.Bu top.
Top at. Top tut. Bu ev.Bu bal. v.b. “ ile çalışılabilir.
*Sonra iki heceli kelimeler tek hecelilerle karıştırılarak cümle okuma yazması çalıştı-
rılabilir.”Baba bu at. Abi bana top at. Abla bu topu tut. v.b. “
*Anlamını bildikleri ikiden fazla heceli kelimelerle çalışılmalı.”Atatürk,öğretmen,
pencere,televizyon v.b. “ ile çalışılabilir.
20- CÜMLELERLE ÇALIŞILIRKEN NELERE DİKKAT EDİLMELİ?
*Farklı uzunlukta aynı kalıpta cümlelerle çalışılabilir.”Bu top. Bu bal.Bu baba.Bu dede.Bu abla. v.b.”
*Cümlede kelimeyi ayırarak söyletin.”Baba /top/ al.Anne/top/at.v.b.”
*Cümlede bazı kelimelerin alçak sesle söylenmesi üzerinde çalışın.Böyle kelimelerin
veya hecelerin üzerine aşağı doğru bir ok çizin.”Abla ip atla. “ La” nın altına veya “Abi top oyna.” Na’nın altına ok çizebilirsiniz.
*Cümlede bazı kelimelerin yüksek frekansla söylenmesi üzerinde çalışın.Bunları belirtmek için de o kelime veya hecenin üzerine yukarı doğru bir ok çizin.”Anne elma al.Abi top at.”Cümlelerinde “al ve at “kelimelerinin üzerine ok çizeriz.
*Cümlede bazı kelimelerin kuvvetli söylenmesi gerektiği kavratılmalıdır. Böyle kelimelerin altı çizilir.”Ahmet çalışkandır. Mehmet tembeldir.” Cümlelerinde ;”Ahmet ve Mehmet’in “ altı çizilir.
*Bir cümlede bir nefeste söylenecek kelime grubunu ve nefes alınacak yeri göstererek cümlenin söylenmesini kavratma çalışmaları yapılmalıdır.”Okula geldim herkes yatmış.” Bir nefeste söylenmesi gereken bir cümledir.”Annem, evde yok.” İki nefeste söylenecek ve annemden sonra nefes alınacaktır.
*Öğrenilen cümleleri ezbere söyletme çalışmaları yapılmalı,tekerlemelerden faydalanılmalıdır.
“Tut tut topu tut. At at topu at. Bak Ali bak.Gel Ali gel. v.b. “
21- ARTİKÜLASYON ÇALIŞMALARINDA ŞEMA VE AYNALAR NEDEN ÖNEMLİDİR?
*Sesleri çıkarırken ağız hareketlerinin belirli olması,bir çok seslerin kapsadığı ağız hareketlerinin birbirine benzemesi,ses eğitimi ve artikülasyon çalışmalarında işlemleri zorlaştırır.
*En küçük belirli-belirsiz ağız hareketlerini tespit ve bu hareketlerin kapsadığı normal sesleri çıkartabilmek için:
-Şema ve aynalar üzerinde planlı ve sistemli bir şekilde çalışmak gerekir.
-Bu sebeple; Seslerin ağızdaki vaziyetlerini gösteren şemalar hazırlanmalıdır. Bunun için de çocuklara önceden kesit fikri verilmelidir.Bu da; Ayva,elma v.b. bir şey kesilir (simetrik olarak) tahtaya çizilir.Ya da çocuğun yüzünün yanı tahtaya çizilir ,konuşma organları bu profil üzerinde gösterilebilir.
-Yanlış çizimler yapılarak öğrencilere doğrusu buldurulabilir.
-Önceden şemalar üzerinde gösterilme ,tanıtılma yapılacaktır.
*Bütün bunları kazandırabilmek için konuşma organları üzerindeki idmanlara zamanında başlanmalı,konuşma organları hazır hale getirilmelidir.
22-SESİN OLUŞMASINDA(ÜRETİLMESİNDE) HANGİ ORGANLAR GÖREV ALIRLAR?
Artikülasyon çalışmalarında sesin çıkarılması çok önemlidir.Sesin çıkarılması ve biçimlendirilmesinde :
*İnsan sesinin güç kaynağı olan diyafram,akciğerler ve soluk (nefes)borusu görev alırlar.
*Hancere,gırtlak,ses kutusu diye adlandırılan kısım ile onun içinde yer alan ses bantları da ses üreticidirler.
*Üretilen bu ses ise ham sestir.Onun biçimlendirilmesi ve dilimizin seslerine dönüştürülmesi ise :
*Ses biçimlendirici diye adlandırılan yutak,ağız boşluğu,burun boşluğu,avurtlar,sert damak,yumuşak damak,küçük dil,büyük dil,dişler, dudaklar ve çenelerle yapılır.
*Bu kadar organa bir düzenleyici gerekir ki o da Merkezi Sinir Sistemimizdir.
*Broca (Broke) denilen ses oluşturma merkezi (Konuşma Merkezi) tepededir.
*Hareki Merkez,görme merkezi, dokunma merkezi, Artikülasyon çalışmalarını düzenleyen Merkezi Sinir Sisteminin Merkezleridir.
SES HATALARINI DÜZELTMEK İÇİN NE YAPILIR?
1) A sesi E sesi oluyorsa dil,dil baskısı ile bastırılır.
A sesi H sesi oluyorsa nefer aldırılır, birden boşaltılırken hanceredeki titreşim hissettirilir.
2) O sesi U sesi oluyorsa, çene aşığı doğru itilmelidir.
O sesi U sesi oluyorsa, kalem veya çocuğun parmağı ağzına sokulmalıdır.
3) U sesini söyletmek için O söylenirken alt çene yuharı doğru itilmelidir.
U sesini söyletmek için 1 söylenirken dudaklar toplanırsa U olur.Soğuk nefes hissettirilir.”O”nun nefesinden soğuktur.
4) ı sesi i oluyorsa, çocuğun dili hafifçe geriye doğru itilmelidir.
5) E’yi söyletmek için A söylenirken çeneleri yaklaştırmak gerekir.
E sesi yerine İ sesini söyleyen çocuğun dişleri arasına kalem ucu sokulmalıdır.
6) İ sesi yerine E sesini söyleyen çocuğun çene altına biraz bastırılmalıdır.
İ sesini burundan veren çocuğun burnu sıkılmalı yahat başını arkaya doğru yatırmalıyız.
7) Ü sesini çıkarttırmak için İ den Ü’ye dudaklar büzdürülerek geçilir.
Ü’nün soğuk ve şiddetli nefesi hissettirilir.
8) Ö sesini çıkarttırmak için E’den Ö’ye dudaklar büzdürülerek geçilir.
Ö sesini çıkarttırmak için O söylenirken dudaklar öne doğru büzdürülür veya dil geriye biraz iteklenebilir.
9) “B”yi çıkarmak için “P”den faydalanılır.Hancere titreşimi hissettirilir.
B yerine M veriyorsa burun sıkılır.Baş öne doğru eğdirilir.
10)”T”de dil ucu üst dişlere değdirilir,nefes engellenerek,patlama kağıt v.b.ile hissettirilir.
11) “D”de T gibidir.Hanceredeki titreşim hissettirilir.
12)”V”sesi F ile karışıyorsa, V’deki nefes azlığı fark ettirilir.
13) L sesi la _la_lo_lo diyerek çıkarttırılır.
14) “F”de yanaklar azı dişlere doğru yaklaştırılır,çocuğa gösterilir,
15)”P”de ses tellerinin titreşimsiz olduğu ve nefes patlaması hissettirilir.
“P” yi genizden veren çocuğun başı öne doğru eğdirilir.
16)”M”de burundaki titreşim hissettirilir.Aynaya verdiği buğulanma gösterilir.
17)”S”de soğuk nefes hissettirilir.
“S” sesi Z veya F ile karışıyorsa farklar sezdirilir.
“S” sesi Ş ile karışırsa soğuk-sıcak nefes hissettirilir.
18)”Ş”yi çıkartmak için “S” çıkarılırken dilin ucu geriye doğru itilir,dudaklar marul gibi öne doğru büzülürse “Ş “ sesi olur.
19)”N” de dil ucu üst dişlere yapışır nefes burundan verilir.D-T ile karışırsa titreşim hissettirilir. 20) “K” yi çıkarmada zorlanılıyorsa,”t” çıkarılırken dil baskısı ile dili geriye doğru itersek”C-K “ sesi elde edilir.Karındaki titreşim hissettirilir.
20)”Y” ye “R” den veya “İ-a” dan,”İ-E” den geçilebilir.
21)”H” de karın bölgesindeki titreşim hissettirilir.
22)”R” için su ile gargardan ve dudak “R” sinden faydalanılır.Dil ucu sert damağa doğru yaklaştırılır,süratle aşağı çekilirken “Ra “ denilir.
23)”Z” için “S” söyletilirken hanceredeki titreşim hissettirilir.
24) “G-Ğ” de gargara yaptırılınca “G” çıkar. “G” ,”K”nin sadalısıdır.”D” çıkarılırken dil ucu geriye itilir.”K” çıkartılırken hancereye baskı “G”ye dönüşür.”Ğ “ile müstakil çalışılmaz.Önce gelen sesli harf uzatılarak bu ses elde edilir.
25) “Ç-“ de “F” ile “t” karışımıdır. “T” patlamadan “F” ye geçilirse “Ç” olur. “C” de “Ç”nin aynısıdır.Yalnız hancere titreşimi vardır.”Ç” çıkarılırken hancereye baskı yapılırsa “C
İŞİTME ENGELLİLERİN EĞİTİMLERİNDEDUYULARIN EĞİTİMLERİ
İşitme Engelli Çocukların seviyelerine uygun vasıtalardan faydalanmak suretiyle öğrenme yeteneklerinin planlı şekilde duyularının uyartılmasına duyuların eğitimi denir.Bu çalışmalar sayesinde çocuklarımız vücutlarıyla,kol,el,bacak ve ayak hareketle-rini kontrol altına alabilirler.İnsanlarda mevcut olan “görme,koklama,tatma,dokunma ve işitme duyularını” bilinçli bir şekilde kullanmasını öğrenirler.Ayrıca : *Dikkat etme. *Dikkati bir noktaya toplama. *gözlem yapabilme. *Taklit edebilme. *Hatırlama yapabilme gibi her türlü öğrenim faaliyetleri için önceden bulunması gereken yeteneklerini de geliştirmiş olurlar.
İşitme Engelli Çocukların ; Nasıl ki görme faaliyetleri gözleri ile ise İşitme faaliyetleri de gözleri iledir. Bunun için bu çocukların göz sağlıklarına çok dikkat edilmelidir.
Duyuların Eğitimine öğrenim süresince devam edilir.Ana okuluna veya Ana Sınıfına gelen bir çocuğun eğitimi Duyuların Eğitimi ile başlanır.Bu çalışmalarsa,”dokun-
ma,görme, ses alma eğitimi” üzerinde toplanmalıdır.
Beş Duyumuzun Öğrenmedeki yeri şöyledir:
*Görme Duyusu ile : % 75
*İşitme Duyusu ile : % 13
*Dokunma Duyusu ile : % 6
*Koklama Duyusu ile : % 3
*Tat alma Duyusu ile : % 3
İşte bu nedenle hem normaller de hem de engellilerde göz sağlıklarına çok dikkat edilmelidir ki; Öğrenme rahatlıkla sağlanabilsin.
1-GÖRME DUYUSUNU GELİŞTİRMEK İÇİN:
Eşyalardan,renklerden ve şekillerden faydalanılır. İlk çalışmalarda konu olarak iki ,üç eşya,renk,şekil ve sayı ele alınabilir.Çalışmalar ilerledikçe konular da genişletilebilir.
Örneğin: Çocuğun her zaman kullandığı “TOP” kelimesini ele alalım.
Önce “topu “ öğrenciye gösterecek ve “Bu top.” diyeceğiz.
Topun imkanlar ölçüsünde her çeşidini (futbol topu,basketbol topu,voleybol topu,masa tenisi ”ping-pong” topu,silah olarak top v.b. ) göstermeye ve bunların her gösterilişinde de “Bu top.” cümlesini söylemeye devam edeceğiz,çalışacağız.
Bir kelimenin “Dudaktan Anlama –Okuma” ile öğrenilmesi bir defa söylemekle mümkün olamaz. En az 100 defa bunun çoğu sınırsızdır. Buna göre konuşmanın önemini düşünelim.
YAPILACAK ÇALIŞMALARDAN ÖRNEKLER,
-Dudaktan anlama ile eşyanın karşılaştırılması.
“ Bu top.” cümlesi ile “topun” karşılaştırılması.
- Dudaktan anlama ile resmin karşılaştırılması.
“Bu top.” cümlesi söylenir,resmin gösterilmesi istenir.
- Dudaktan anlama ile yazının karşılaştırılması. Okuma yazmaya geçildiği dönemlerde veya ses çalışmalarında bu cümle veya kelimeler verildiğinde.”Bu top.” cümlesi ile “Bu top. “ yazısının gösterilmesi karşılaştırılır.
- Dudaktan anlama ile dudaktan anlamanın karşılaştırılması.
Bay-bayan dudağından veya bıyıklı- bıyıksız dudaktan çıkan “Bu top.”cümlesinin karşılaştırılması.
- Birbirinin eşi olan şeyleri bulmak. Bunlar eşyalar,oyuncaklar,şekiller olabilir.
-Tahta,demir,cam gibi aynı cins eşyaların ayrılması.
-Uzun,kısa,ince,kalın eşyaların gruplandırılması.
-Renkleri aynı cisim ve şekilleri bir araya getirme ve bulma.
- Renkleri aynı büyüklükleri farklı eşya ve şekilleri bulma.
-Hareketleri aynı olan şeyleri gösterme,bulma.
- Renkleri farklı büyüklükleri aynı eşya ve şekilleri bulma.
- Resim ve eşya arasında uygulama.
-Resimle resim arasında uygulama.
-Resimle yazı arasında uygulama.
- Yazı ile yazı arasında uygulama.
-Birbirinin aynı olan rakam ve sayıları uygulama gibi çalışmalarla görme duyularını geliştirme yapılır. Bu eğitim, eğitim süreci boyunca devam edecektir.
2-DOKUNMA DUYUSUNU GELİŞTİRMEK İÇİN,
-Eşyaların sertlik,yumuşaklık,sıcaklık,soğukluk,incelik,kalınlığı ile köşeli,yuvarlak,düz,pürüzlü,sivri,keskinliğinden ve titreşimlerinden faydalanılmalıdır.
-Bu çalışmaları önce gözler açık (maskesiz),sonrada gözler kapalı(maskeli) olarak yaptıracak ve dokunma duyularının gelişmesine yardımcı olacağız.
-Titreşimleri hissettirmede davul,tef,piyano, teyp,radyo v.b. araçlardan faydalanacak ve bunları dinlerken ritme göre tempo tutturmaya çalışacağız.
-Titreşim meydana getiren araca yaklaşmadan titreşimi hissettirmek ve tempo tutturmak en zor safhadır.Buna uzun çalışmalar sonucunda ulaşılabilir.
3-İŞİTME DUYUSUNU GELİŞTİRMEK İÇİN,
Her işitme engelli çocukta bir işitme duyarlılığı mevcuttur.
İşitme Eğitiminin Amacı: Çocukta mevcut olan bu işitme duyarlılığını zeka ve işitme gelişimi ile birleştirerek işitme dikkatini artırmak,geliştirmektir.
Bunu geliştirmek için davul,tef,diyapozon,trampet v.b. araçlardan faydalanılır.
İşitme aleti çalışmalarına başlamadan önce: Çocukların odyogramlarının alınması
lazımdır.Bu ölçümler senede en az dört defa yapılmalıdır.Bu odyogramlarda çocukların gürültüleri,vokalleri,hece ve kelimeleri ,cümleleri işitmedeki yetileri tespit edilmeli,birer birerişaretlenmelidir.Önce normal seslerle yapılmalı (davul,tef,zil v.b.), sonra seslere,hecelere ,kelime ve cümlelere geçilmelidir.Bu çalışmalara her gün 10-15 dakika ayrılmalı,çalışmalar oyun şeklinde yapılmalı çocuklar korkutulup,bıktırılmamalıdır. Çocuğun dilindeki gelişmelerden bu çalışmaların faydalarının olup olmadığı anlaşılır. Eşyanın,aracın ,aletin sesini duyurmadan önce kendisini gösterirsek,çocuk duymak arzusu ve dikkatiyle kendisindeki işitme yetisini birleştirmeye gayret gösterecektir.
YAPILACAK ÇALIŞMALAR:
- Seslerin farkına vardırma.Ayırt etmeksizin kaba sesleri tanıtma.(Davul v.b.)
- Seslerde kaba bir ayırma.(Davul,tef,zil seslerini ayırma.)
-Kaba ayırmada kullanılan aletler üzerinde ses sayısını saydırma.
- Seslere göre elle –ayakla ritim tutma.
-Banda alınmış hayvan ve kaba sesleri dinletip,ayırma.
-Vokaller,heceler,kelimeler ve cümleler üzerinde çalışma.
- Hareket veya günlük olayları sese bağlama çalışmaları yapma.
4-RİTİM EĞİTİMİ ÇALIŞMALARI,
İşitme engelli çocukların kulaklarındaki arıza dolayısıyla ekseriya hareketlerinde dengesizlik ve yetersizlik mevcuttur.Bu durum çocukların ritmik hareketleri kavrama ve yapma bakımından bir çok zorluklarla karşı karşıya bırakmaktadır.
Büyük adale gruplarında kendini gösteren güçlükler haliyle küçük adale gruplarında da kendini daha fazla hissettirmektedir.
Konuşma organları da doğrudan doğruya küçük adale grupları ile ilgili olduğundan,büyük ve küçük adale grupları üzerinde yapılacak olan planlı çalışmalar bu organlarda istenilen dengenin sağlanmasını,dolayısı ile konuşmanın gerektirdiği ritim ve ölçülü hareketleri mümkün kılacaktır.
Bu çalışmalar basitten zora doğru gidilerek yapılacaktır. Bu çalışmalarda kullanılacak davul,tef,trampet v.b. öncelikle çocuklara tanıtılacaktır.Çalışmalar önce bireysel
sonra grup çalışmaları şeklinde olacaktır.Öncelikle vücut çalışmaları ,sonra da lisanla ilgili
çalışmalar yapılacaktır.
VÜCUTLA İLGİLİ RİTİM ÇALIŞMALARI,
- Davul veya trampet tanıtılır. Önce normal yürüyüşler yaptırılır.
-Sonra davul veya trampetle tempolu yürüyüşler yaptırılır.Bunlar aynı yönde veya
üç ileri bir sağa,bir sola ,geriye şeklinde yaptırılabilir.
-Daha sonra sıçramalar,jimnastik hareketleri( baş,gövde,kol,bacak v.s ) , serbest oyunlar, basit ritim hareketlerinin taklidi,rontlar,milli oyunlar,danslar şeklinde olabilir.
LİSANLA İLGİLİ RİTİM ÇALIŞMALARI,
A-) Konuşma organlarımız üzerinde yapılacak çalışmalar:
Öğrencilerimizin ve eğitimcilerimizin ruhsal,psikolojik durumlarını göz önünde bulundurmamız gerekir.
* Asabi(sinirli) hallerimiz ve çocuğun halleri hem bizim hem de çocuğumuzun kendisini sıkmasına sebep olur.Bu durumları öğrencilere sevecen bir yaklaşımla yaklaşarak ve de şakalaşarak ortadan kaldırmaya çalışmalıyız.
* Öğrencinin kendisini sıkarak ses çıkarmasını önlemek için vücudun gevşek(serbest) bırakılması sağlanmalıdır.
Bunun içinde aktif (öğretmenle çalışma),pasif (öğrencinin kendi kendine ) çalışma
yaptırılabilir.
AKTİF- PASİF GEVŞEME ÇALIŞMALARI,
*Çocuğun dudaklarını ellerle gerip “u-u-u” söyletmek.
*Çocuğun ayağını bir yere dayayıp gerdirmek.
*Çocuk dilini dışarıya çıkarmaya çalışırken biz dil baskısı ile çocuğun dilini geriye doğru itekleyeceğiz.
*Avurtlarını şişirterek biz elle baskı yapıp nefesini dışarı çıkarttıracağız.
*Çocuğun başını öne-geriye-yanlara hareket ettirmesini sağlayacağız.
*Alt çeneye alttan parmakla baskı yaparken açmaya çalışmasını sağlayacağız.
*Göğse baskı yaparak nefes alış-verişi yapmasını sağlatacağız. Önce kuvvetli baskı,sonra yavaş yavaş bu baskıyı azaltarak nefes almasını sağlatırız.
*Bir çizgi üzerinde eller yana yapışık yürüme,tek adım,uzun adım gibi yürüme çalışmaları yaptırabiliriz.Amacımız:Çocuğa,bilinçli dikkat ,konuşma organlarını doğru kullanma alışkanlığı ve nefesine hakimiyetini kazandırmaktır.
*Konuşma organları ile boyun kaslarını gevşetmek içinse:Baş sağa,sola,öne,
arkaya doğru hareket ettirilir.
*Ağız hareketlerine dikkati çekerek,dudaktan okuma yeteneğinin gelişmesini sağlamaya çalışırız.
*Taklit etme kabiliyetinden faydalanarak,taklit becerisini geliştiririz.
*Dille ilgili egzersizler dışında dilin hareketsiz kalmasını sağlamaya çalışırız.
DUDAKLARLA İLGİLİ ÇALIŞMALAR,
*Dudakları ellerle gererek “a-o-u” gibi seslerle çalışmak.
*Dudakları sıkça kapayıp,sonra birden bire gevşeterek patlayan mısır taneleri gibi ses çıkarmalarını sağlamak.
*Dudaklarını büzdürerek ıslık çalmaya çalışmalarını sağlamak.
*Dudakları ısırıp elle çekerek “pıt-pıt “ dedirtmek.
*Dişleri gösterecek şekilde alt ve üst dudakları açmak.
*Ağzı sağa ,sola çene ile beraber gerek çalışmalarını sağlamak.
*Dudakları torba biçimine getirmelerini sağlamak.
DİLLE İLGİLİ ÇALIŞMALAR,
Dilin daraltılması çalışmaları :
* Dili üst dudağa,üst damağa değdirmek.
*Dili alt dudağa,alt damağa değdirmek.
*Dili alt dişlere,üst dişlere değdirmek.
Dilin diğer vaziyetlere getirilmesi çalışmaları:
*Ağız iki parmak açık olduğu halde dili yassı ve tamamen hareketsiz durdurmak.
*Dille üst damak üzerinden “ la-la-la-la” şeklinde çalışmak.
*Dil ucu ile azı dişlerden diğer dişlere teker teker dokundurma çalışmaları yapmak. * Üst diş altına bal sürerek veya balsız dil ucu ile “tı-tı-tı” şeklinde yalamak.
*Dilin dişle arsına kağıt veya mantar koyarak “ lu-lu-lu” dedirtmek.
*Önde şeker eriterek geriye götürmek.
Dil ucunu sivriltme çalışmaları :
*Dili,dil baskısının ucuna sürülen balı yalamaya tutmaya çalıştırmak.
* Dudakların muhtelif yerlerine bal sürerek dille yalamak,almak.
*Dil baskısına veya kaleme dil ucu ile dokunmaya çalışmak.
Dil arkası temrinleri:
*Esnemek ve bunu aynadan göstermek,izlemek.
*Dilin ucu aşağı doğru inmiş vaziyette iken dil baskısı veya kaşık ile bastırıp,dili içeri doğru çektirmek.
*Üst damağa bal sürerek,dilin arka kısmıyla balı yalamaya çalıştırmak.
*Dilin arka kısmını ayna önünde alçaltıp-yükseltmek.
*Aynı hareketi alt damakla denetmek.
NEFES ÇALIŞMALARI,
*Göğüs ilerde karın içerde çocuğu dik oturtmak.
*Mum söndürmek.
*Ping-pong topunu üflemek.
*Sabun köpüğü ile balon şişirmek.
*Kamışla,pipetle ve hortumla mum,su üflemek.
*Sıcak ve soğuk nefesleri hissettirmek.
DEĞERLENDİRME SORULARI
1-İşitme nedir?
2-Artikülasyon Çalışmaları neye denir?
3-Artikülasyon Bozukluğu neye denir?
4-Çocuklarda dil gelişim devreleri nelerdir?
5-Çocuğunuza sesi fark ettirmek için hangi usüle baş vurmalıyız?
6-Çocuğa sesi nasıl fark ettirirsiniz?
7-Size gelen bir çocuk ses çıkarmıyorsa ne yaparsınız?
8-Tiz(ince ) sesleri öğrencilerinize nerede nasıl hissettirirsiniz?
9-Pes (kalın ) sesleri öğrencilerinize nerede nasıl hissettirirsiniz?
10-İnce (tiz ) sesi kalınlaştırmak için ne yaparsınız?
11-Kalın (pes )sesi inceltmek için ne yaparsınız?
12-Öğrencinizle çalışmaya hangi seslerden başlarsınız?
13- Çocuğunuza hancereden(boğazdan )ses çıkartmayı öğretmek için neler yaparsınız?14-Öğrencinizin ince sesi çıkarmayış nedeni ve çaresi nedir?
15-Çocuğunuzun sesini kuvvetlendirmek için neler yaparsınız?
16- Konuşma seslerinin farklılıkları nelerdir?
17-Hancere (gırtlak)sesleri hangileridir?
18- Nefes sesleri hangileridir?
19-Sesleri belirtmek için hangi işaretler kullanılır?
20- Burun sesleri hangileridir?
21-Serbest sesler hangileridir?
22-Artikülasyon çalışmalarında sesler hangi renklerle gösterilir?
23-Artikülasyon bozuklukları kaç şekilde olabilir?
24-Artikülasyon çalışmalarını nasıl yapmalıyız?
25-Ses hatalarının düzeltilmesi için neler yapılmalıdır?
26-Artikülasyon çalışmalarında öğretmen verim alabilmek için neler yapmalıdır?
27-Hım-hımlığın nedenleri (sebepleri ) nelerdir?
28-Hım-hımlığı düzeltmek (gidermek )için neler yapılmalı?
29-Hecelerle çalışırken nelere dikkat etmeliyiz?
30-Kelimelerle çalışırken nelere dikkat etmeliyiz?
31-Cümlelerle çalışırken nelere dikkat etmeliyiz?
32-İlkokuma-yazmada hazırlık çalışma basamakları nelerdir?
33-İşitme Engelli bir öğrenciye okuma-yazmayı kavratmak için nasıl çalışmalıyız?
34-Dudaktan okuma-anlama ne demektir? Değişkenleri nelerdir?
35-Dudaktan anlamada yapılacak etkinlikler neler olabilir?
36-Dudaktan okuma –anlamayı geliştirici basamaklar nelerdir?
37-Konuşma ve konuşma bozuklukları ne demektir?
38-Konuşma bozukluklarının nedenleri neler olabilir?
39-Konuşma bozuklukları nasıl sınıflandırılabilir?
40- İşitme Engellilerin eğitimlerinde duyuların eğitimi ne demektir? Amacı nedir?
41-Duyuların eğitimini hangi başlıklar altında inceleyebiliriz?
42-Ritim Çalışmalarını kaç grupta inceleyebiliriz?
43-Hatalı sesleri nasıl düzeltebiliriz? “A sesi E oluyor veya H oluyorsa”
Başarılar dilerim. Emekli Sınıf Öğretmeni ve Özel Eğ.Öğr.
Hadi KARAKÖSE
Hadi KARAKÖSE
DEĞERLENDİRME SORULARININ CEVAP ANAHTARIDIR,
1-Çevreyi anlamada keşfetmede konuşmada okuma-yazmada ve diğer iletişimlerinde temel oluşturan beş duyudan birine işitme denir.
2-Çocuğun nefesini ses tellerini titreştirerek veya titreştirmeden gırtlaktan geçtikten sonra ağız ve burunda konuşma dilinin geleneksel konuşma sesleri haline dönüştürülmesi için yapılan çalışmaların tümüne Artikülasyon Çalışmaları denir.
3-Dilimizin seslerini bağımsız veya bileşik olarak doğru ve anlaşılır şekilde okuyamıyor ya da birbirine gereği gibi ulayamıyorsa veya bu sesin çıkarılmasını bizim istediğimiz gibi yapamıyorsa; Bu bireyin konuşmasında konuşma bozukluğu var demektir.
Bu olaya da Konuşma Bozukluğu denir.
4- *Ağlama, *Çağıldama(gagıldama) , *Heceleme (taklit)
*Konuşmaya başlama devreleridir.
5-Pepeleme Usulüne baş vururuz.
6-Hancereye(boğaza) dokundurarak fark ettiririz.
7-O çocuğun gülmesini veya ağlamasını teşvik ederiz.
8-Tiz (ince) sesleri öğrencilerimize kafada dokundurarak hissettiririz.
9-Pes (kalın) sesleri öğrencilerimize göğüste dokundurarak hissettirebiliriz.
10-İnce (tiz) sesi kalınlaştırmak için öğrencimizin başını öne doğru eğdiririz.
11-Kalın(pes) sesi inceltmek için öğrencinin başını geriye doğru çektiririz.
12-Öğrencimizle çalışmaya en doğru temiz çıkardığı (a-o-u-ı vb.) seslerden başlarız. 13-*”Ba-ba –ba “ sesini sessizce sadece dudakları hareket ettirerek taklit etmesini sağlatmaya çalışırız.* Öğrenciye kendi hanceremizle birlikte onunkini de tuttururuz.
*Bu sesi hancereye indirip çocuktan da hancereye indirmesini isteriz.
*Bu çalışmaları çocuğu yormadan,usandırmadan,normal aralıklarla sürdürürüz.
14-*Öğrencimizin ince sesi çıkaramayış nedeni kafa rezanonsunun tam gelişmemiş olmasıdır. *Bunu açmak ve geliştirmek için “M” den başlanarak “M-M-M-“diyerek kafa odacıklarını çalıştırmayı öğretiriz.
*Çünkü; İşitme Merkezi Vernike şakaklarda ,konuşma merkezi Broke tepededir.
15-Çocuğumuzun sesini kuvvetlendirmek için sesin hancereden ve göğüsten çıktığını (a-o-u-ı vb. gibi uzun vokallerle çalışarak) hissettiririz.
16- Sesliler Sessizler
* Açıktır. Kapalıdır.
*Hiçbir engele uğramazlar. Çeşitli engellere uğrarlar.
*Duraklamadan çıkarlar. Duraklamış seslerdir.
* Ağır oluşurlar. Çabuk oluşurlar.
*Ağzın büyüklüğü ve biçimi ile Organlarımızın hareketleri ile oluşan
oluşan(çıkan ) seslerdir. seslerdir.
*Boğazdaki ses tellerinin titreşmesi Sessiz harflerin bir kısmı (m-n-mk-
ile oluşurlar. ng)gibi burundan,(b-d-)gibi hance-
reden,(p-s-t-)gibi nefeste oluşan ses
lerdir.
17-Hancere (gırtlak )sesleri: (b-d-v-z-g-ğ-j-)dir.Bedevi jaz düdüğü
18-Nefes sesleri: (P-s-ş-t-f-h-c-ç-k-)dir. Fıstıkçı Şahap
19-Sıcak nefesli sesler için -OOO—(a-o-ı-e-b-t-v-l-p-m-ş-k-n-g-ğ-h-c-j-)
Soğuk nefesli sesler için OOO ( u-ü-ö-f-s-r-z-ç)
Patlamalı sesler için (p-t-k-ç)
Hancere sesleri için WWW (b-d-v-z-g-ğ-j)
Titreşimsiz nefes sesleri için ( p-ç-t-k-h-c-s-ş-)
Daimi titreşimli sesler için (b-d-c-v-r-j-l-y)
20- Burun sesleri: (m-n-nk-ng-mk) man
21-Serbest sesler: (y-l-r) yolar
22-Artikülasyon Çalışmalarında:
*Hancere sesleri kırmızı renkle,
*Nefes sesleri mavi renkle,
*Burun sesleri kahverengi renkle,
*Serbest sesler siyah renkle gösterilir.
23-Artikülasyon Bozuklukları:
*Sesin düşürülmesi veya atlanması şeklinde.(Duruyor-duruyo,Gördüm-gödüm vb.) *Sesin değiştirilmesi şeklinde.(Sarı yerine sayı vb.)
* Dilimizde olmayan bir sesin eklenmesi şeklinde.(gelir yerine gelix vb.)
*Sözcüğe olmayan bir sesi ekleme şeklinde( saat yerine sahatv.b) görülür.
24-Artikülasyon Çalışmalarını:
*Sesli harflerle ve anahtar seslerden işe başlanmalı.
*Kolay çıkarılan “b-d-t-“ sessizleri verilerek gidilmeli,
*Sessiz sesli çalışmaları pekiştirilmeli(ba-bo-bu v.b.).
*Sesli sessiz çalışmaları pekiştirilmeli(ab-ob-ub- vb.).
*Anlamlı kelimeleri okuma-yazma ve dudaktan okuma anlama ile yazmayı kavratmak. *Cihazlı-cihazsız dinleme ve ayırmayı kavratmak.
* Bu kim?
*Bu ne? soru başlıkları ile çalışmalı,nesneler varlıklar kavratılmalı.
*Oluşturulan cümleler e okuma parçaları okutulup-yazdırılmalı.
25-Ses Hatalarının Düzeltilmesi İçin:
*İşitme Engelli bireylerin de ses çıkarma kabiliyetlerinin olduğu unutulmamalı.
* (Ba-ba-ba-ma-ma-ma- v.b. şekilde) pepeleme usulüne başvurulmalı.
*Dudaklarımızı taklit etmeleri kavratılmalı.
*”Ba –“ hecesinin boğazdaki titreşimi çocuğa da hissettirilmeli.
*Dokunma duyularının eğitimleri iyi yapılmalıdır.
26- Artikülasyon Çalışmalarında öğretmen verim alabilmek için:
*Yumuşak bir ses tonuyla konuşmalı,
*Öğrencisine karşı sabırlı olmalı,kızmamalı.
*Hiçbir zaman endişelenmemeli.
* Şayet endişelenirse bunu öğrencisine hissettirmemeli.
*Telaşlı hareketlerde bulunmamalı.
*Sevecen bir tavırla yaklaşmalı.
*Aşırı dudak hareketlerinden kaçınmalı.
*Normal çocuklarla konuşuyormuş gibi konuşmalı.
*Aşırı bağırarak konuşarak kendini yormamalı.
*Normal bir şekilde sesi,heceyi,kelimeyi,cümleyisöylemeli,söyletmeli.
* Öğrencisinin gülme ve ağlamasından ses tonunu ,sesinin özelliklerini kavrayabilmeli.
27-Hım-Hımlığın sebepleri:
*Yumuşak damağın görevini yapamaması,tembel olması.
*Bireyin nezle ,grip olması,
*Bireyin burnunda et olması,
*Bireyin lenf guddelerinin iltihaplanmış veya şişmiş olması.
Bireyin burun perdesinin (septumunun ) eğri olması.Taklit alışkanlığı olabilir.
28-Hım-hımlığı gidermek düzeltmek için:
*Ağız tam açıkken nefes aldırıp-verdirin.
*Nefesi burnundan vermemesi için burnunu sıkın.
*Burnunu sıkarak” a-o-u-ı- gibi” uzun vokallerle çalışın.
*Çocuğu sandalyeye oturtun,başını geriye doğru sarkıtarak uzun vokallerle çalışın. *”N ile L seslerini “ dinletin mukayese ettirin.
*Hım-hımlar avurtlarını şişirmezler,bunun için pipetle,kamışla,sabun köpüğü vb.ile üfleme çalışmaları ve gargara çalışmaları yaptırın.
*El üzerine koyduğunuz küçük kağıt parçasını nefes alırken ağza çektirin ve tutmasını sağlatın.
*Nefesi burundan aldırıp ağızdan , ağızdan aldırıp burundan vermesini sağlayın.
*Burun ve hancere seslerinin farkına varmalarını sağlayın.
*”Ha-ha-ha” ile”ah-ah-ah” ile çalıştırın.
*”Pa-pa,pat-pat,to-to,top-top” gibi sessiz sesli v.b. çalışmalar yaptırın.
29-Hecelerle çalışırken şunlara dikkat etmeliyiz:
*Anahtar seslerden başlayıp çalışılmalı.
*”Ba-ba,pa-po,ta-to v.b..” gibi hecelerle çalışılmalı.
*Heceler uzun ve kısa söyletilmeli.
*Heceler normal söyletilerek çalıştırılmalı.
*Eş anlamlı”pa-ma-ba ve da-ta-na” gibi hecelerle çalışılmalı.
*Sonu sessizle biten “at-ot-et-ev gibi” hecelerle çalışılmalı.
*Sonu ve başı sessizle biten”top-tut-bal-dal-fil gibi” hecelerle çalışılmalı.
*Burun ve hancere sesleriyle”ma-na-sa-at gibi” çalışılmalı.
30-Kelimelerle çalışırken şunlara dikkat edilmeli:
*Ses ilavelerini önlemek için konuşmadan önce ve sonra ağız hemen kapatılmalı.
*Tempo tutturarak “At baba at.” gibi çalışılmalı.
*Tek heceli kelimelerle bol bol çalışılmalı.
*Tek ve iki heceli kelimelerle çocuğa yakın olandan başlanarak çalışılmalı.
*Önce tek heceli kelimelerle cümleler okutulup yazdırılmalı.
*Sonra iki ve üç heceli kelimelerle çalışılmalı.
*Anlamını bildikleri iki-üç ve daha fazla heceli kelimelerle çalışılmalı.
31- Cümlelerle çalışırken şunlara dikkat etmeliyiz:
*Farklı uzunlukta aynı kalıpta cümlelerle çalışılmalı.”Bu baba.Bu bal. v.b.”
*Cümlelerde kelimeleri ayırarak söyletmeye çalışılmalı.
“Baba/ top/ al. Anne / top/at.” vb.”
*Cümlede bazı kelimelerin alçak, bazılarının yüksek ve bazılarının da kuvvetli söyleneceğinin farkına vardırmalı.Alçak kelimenin altına aşağı doğru,yüksek kelimenin üstüne yukarı doğru ok,kuvvetli söylenecek kelimenin de altı düz çizgi ile çizilmeli.
“Abla ip atla.(la hecesi alçak) , Anne elma al.(al hecesi yüksek,)Ahmet çalışkandır,Mehmet
tembeldir.” ------- ----------
*Bir nefeste ve iki nefeste söylenecek kelimelerin kavratılması.”Okula geldim herkes yatmış.(bir nefeste) Annem,evde yok.(iki nefeste)
*Öğrenilen cümleleri ezbere tekrarlatın.Tekerleme ezberletin.
32-İlkokuma-yazmada hazırlık çalışma basamakları şunlardır:
1.BASAMAK: Araç-gereçlerini tanıtma,kullanım ve korumasını kavratma.
2.BASAMAK:Görsel hazırlıktır.Nasıl oturacağını,nasıl kullanacağını kavratma.
3.BASAMAK:Yazıya hazırlıktır.Havada,sırada,kumda vb. yerlerde yazma,serbest karalama,sağa-sola,aşağı yukarı,dairesel karalama ve boyamalar yaptırılır.
4.BASAMAK: Çizgi çalışmalarıdır.Bu çalışmaların örnekleri yazı kitaplarında,okuma yazma kitaplarında vardır.Çalışmalar 3-4 hafta sürebilir.
33-İşitme Engelli bireye okuma-yazmayı öğretmek için:
*Dil gelişim devrelerinin geçirtilmesi gerekir.
*Pepeleme Usulü ile sesin farkına vardırtın ve taklit etme kabiliyetini geliştirin.
*Önce sessiz ağzı”ba-ba-ba-“ diye açtırın,sonra sesin hancereden çıktığını dokundurarak kavratın ,gösterin.
*Duyuların eğitimi çalışmalarını yaparak,dikkat etme ve toplama ile taklit etme
kabiliyetlerini geliştirin.
*Anahtar seslerle çalışmalara başlayın ve sürdürün.
*Bu anahtar sesleri havada,sırada, kumda vb. yerlerde kuralına uygun söyleterek yazdırın. * Bu seslerin dudaktan okuma ile anlayarak söylenip,yazılmasını kavratın.
*Deftere kurallarına göre yazımlarını kavratın.
*Seslilerin temiz ve net olarak çıkarttırılıp,değişik açılardan dudaktan okumasını
kavratın. *Sonra kolay çıkan sessizlerden”b-d-t-v- v.b”sıra ile verin.
*Her sessizin sessiz sesli heceleri ile sesli sessiz hecelerini okuma yazmasını kavratın. *Bu verilen hecelerden çocuğa yakın olan anlamlı kelimeler oluşturun,anlamını-yazmasını kavratarak söyletin.Dudaktan okumasını kavratın.
*Bu kelimeleri, “Bu kim? Bu ne ? “sorularının cevapları şeklinde vererek çalışın.
Örnek: Bu kim? Bu ne? Karışık metin yazma-okuma
Bu baba. Bu at. Baba bu at.
Bu abi. Bu ot. Abi bu ot.
Bu aba. Bu et. Aba bu et.
Bu ebe. Bu ud. Ebe bu ud.
Bu Ata. Bu ev. Baba bu Ata. v.b. ile çalışabiliriz.
*Öğrencimiz bunları okuyup yazacak,dudaktan anlayacak,bakmadan yazacak,yazdığını okuyacak.
*Bunları kavrattıktan sonra sıra ile:”V-F-L-P-M-S-Ş-K-N-Y-H-R-Z-G-Ğ-Ç-C-J-NK-NG-MK-“ sesleri verilir.
*Bunlarla ilgili hece,kelime ve cümleler aynı diğer örneklerde olduğu gibi verir,okutur,yazdırırız.
*Bunların sonunda da çocuklarımız temiz bir dille okuma –yazmayı kavramış olurlar. *Ekler,ismin halleri,fiil vb. cümleler içinde geçer.
34-Dudaktan anlama-okuma ve değişkenleri:
*Konuşanın dudak ,yüz,beden hareketlerinden anlam çıkarmaya Dudaktan okuma-anlama denir.
*Değişkenleri:
- Konuşan kişi (kaynak)dir.
-Konuşulan (iletilen )dir.
-Dudaktan anlayan kişi (alıcı)dir.
-Ortamdır.
35- Dudaktan okuma-anlamada yapılacak etkinlikler:
*Çocuklarla her yerde her zaman normal olarak (abartısız)konuşun,konuşun.
*Öncelikle kesin ve açık emirlerle “Ali al.Oya gel.Emel git. vb.” ile çalışın.
*Küçük olaylar üzerinde resimlerle konuşun , konuşturmaya çalışın.
*Çocukları durumlar karşısında bırakın,konuşturmaya çalışın,teşvik edin.
*Resimlerdeki hareketliliğin anlamını söyletmeye çalışın.
*Çocukların bildiği şeyler üzerinde çalışın.
*Konuşma dilimizde çok kullanılan;Bu kim? Bu ne?Bu kimin?Ne aldın? vb.sorularla çalışın.*Eş ve zıt anlamlı kelimelerle anlamlarını kavratarak çalışın.
*Öğrendikleri hecelerden yeni kelimeler türetin,takvim çalışmaları yapın.
Bugün ne? Yarın ne? Dün ne idi? vb. ile çalışın.
36-Dudaktan okuma-anlamayı geliştirici basamaklar:
*İşitme engellinin görsel uyaranların farkına varma yeteneğini geliştirici,zenginleştirici çalışmalar(ağız-dudak-ses-nefes çalışmaları) yapılabilir.
*Verilecek mesajla ilgili sözsüz işaretleri ve anlamlarını kavratma(birinin saatine bakması veya cebinden mendilini çıkarması vb.) çalışmaları yapılabilir.
*Konuşma ile ilgili görsel işaretlerin (basit cümlelerden zora ,görünenden görünmeyene doğru ) öğretime geçilir.
37- Konuşma ve konuşma bozuklukları:
*Konuşma ,bir çok organın eşgüdüm içinde birlikte çalışan bir iletişim biçimidir.
*Konuşma Bozukluğu : Konuşmanın akışında,ritminde,tizliğinde,vurgularında,ses
birimlerinin çıkarılışında,eklemlenişinde,artikülasyonunda,anlamında her hangi bir nedenle ve
her hangi bir boyutta ortaya çıkan aksaklıklar,bozukluklar,düzensizliklerdir.
38-Konuşma bozukluklarının nedenleri:
*Yapısal bozukluklar.(Dilin büyük olması,damak yarıklığı vb.)
*Görevsel nedenler.(Evde modelin olmayışı veya başka bir dilin kullanılışı vb.)
*Psikolojik nedenler.(Kardeş kıskançlığı ve duygusal nedenler olabilir.)
39-Konuşma bozuklukları şöyle sınıflandırılabilir:
*Gecikmiş konuşma.
* Kekemelik.
*Zeka özrüne bağlı konuşma bozuklukları.
40-İşitme engellilerin seviyelerine uygun vasıtalardan faydalanarak öğrenme yeteneklerinin planlı bir şekilde duyularının uyartılmasına duyuların eğitimi denir.
Amacımız: Çocukların vücutlarını,kol,bacak,el,ayak hareketlerini,dikkatini bir noktaya toplamasını,gözlem yapabilmesini,taklit edebilmesini,hatırlama yapabilmesini sağlamaktır.
41-Duyuların Eğitimini:
*Görme duyularını geliştirici çalışmalar,
*Dokunma duyularını geliştirici çalışmalar.
*İşitme duyularını geliştirici çalışmalar,
*Koklama duyusunu geliştirici çalışmalar,
*Tatma duyusunu geliştirici çalışmalar şeklinde yapabiliriz.
42-Ritim Çalışmalarını :
*Vücutla ilgili ritim çalışmaları.Basitten zora doğru davul,trampetle yürüyüşler,sıçramalar,jimnastik hareketleri,oyunlar,rontlar,danslar şeklinde olabilir.
*Lisanla ilgili ritim çalışmaları .
-Konuşma organlarımızın (ağız,dudak,dil,çene,dişlerle ve nefesle ilgili)hareketlerini sağlayıcı çalışmalar.
-Lisan üzerinde yapılan ritim çalışmaları olmak üzere yapabiliriz.
43-Hatalı seslerin düzeltilmesi için:
“A “sesi “E” olarak çıkıyorsa;dil, dil baskısı ile bastırılır.
“A” sesi “H” oluyorsa;Nefes aldırılır ve birden boşalttırılır.
“O” sesi yerine “U “ çıkıyorsa;Çene aşağı doğru itilmelidir.Yahut,kalem veya parmağı ağzına sokulunca “U” sesi “O “ olur.
“ O” söyletilirken alt çene aşağı itilirse “U “ sesi olur.
“I” söylenirken dudaklar toplanırsa “U “ sesi olur.
“I” yerine “İ “ çıkaran çocuğun dili hafifçe dil baskısı ile geriye doğru itilmelidir.
“E” yi söyletmek için “A” söylenirken çeneleri yaklaştırmak gerekir.
“E” yerine “İ” söyleyen çocuğun dişleri arasına kalem ucu veya dil baskısı sokulmalıdır. “İ” yerine “E “ söylüyorsa çenesinin altına biraz yukarı doğru bastırılmalıdır.
“İ” yi burundan veriyorsa burun sıkılmalı ya da başını enseye(arkaya) doğru yatırmalıyız.”I”yerine “İ” veren çocuğun dili hafifçe geriye doğru iteklenmelidir.
“E” yerine “ İ” veriyorsa çene gevşetilmeli,kalem ucu veya dil baskısı dişler arasına sokulmalıdır.
“B” çıkarttırmak için “ P “ den faydalanılmalıdır.Titreşim hissettirilmelidir.
“B” yerine “M” veriyorsa burun sıkılır,titreşim hissettirilir.
“B”yi genizden veriyorsa,çocuğun başı öne eğdirilmelidir.
“T” yi çıkarttırmak için dil ucu üst dişlere değdirilir,nefes engellenir.Ağızdan çıkan nefes çocuğa hissettirilir.
“V” ile “ F” karışırsa ,”V” deki nefesin azlığı çocuğa hissettirilir.
“D” sesi “ T “ gibidir. “D” de ses tellerindeki titreşim hissettirilir.
“L” sesi “La-la” diyerek çıkarttırılır.
“F” de yanakların azı dişlere doğru yaklaşımı çocuğa fark ettirilir.
“P” de ses tellerinin titreşim yapmadığı ve patlamanın olduğu hissettirilir.
“P” yi genizden veriyorsa baş öne eğilir.
“M” de burundaki titreşim hissettirilir.
“S” de soğuk nefes çocuğa hissettirilir.
“S” sesi “Z veya F” sesleri ile karışıyorsa,sesler arasındaki fark sezdirilir.
“Ş” de “S “ çıkarılırken dilin ucu geriye iteklenir ve dudaklar öne doğru büzülürse
“Ş” sesi çıkar.”N” de dil ucu üst dişlere yapışır,nefes burundan verdirilir.
“N” sesi “D ve T “ ile karışırsa burun titreşimi hissettirilir.
“K” yi çıkarmada çocuk zorlanıyorsa”T “den geçilir.”T “ sesini çıkartırken dil baskısı ile dili geriye doğru itersek”C-K “ karışımı “K” sesi elde edilir.
“Y” ye “R” den veya “ İ-E” den geçilebilir.
“H” de karnının diyafram bölgesindeki hareket hissettirilir.
“R “ de dudak”R” sinden faydalanılır.Gargara yaptırılır.Dil ucu sert damağa doğru yaklaştırılır,süratle aşağı çekerken “Ra” söyletilir.
“Z” yi söyletmek için “S” söyletilirken hanceredeki titreşim hissettirilir.
“G-Ğ-“ için gargara faydalıdır”.G” çıkar.”K” nin aynısıdır.Yalnız sadalıdır.
“D” sesi çıkarılırken dil ucu geriye iteklenirse “G” sesi elde edilir.
“K” sesi çıkarılırken hancereye baskı yapılırsa “G” ye dönüşür.
“Ğ” ile müstakil çalışılmaz.Bundan evvel gelenselsi harf uzatılarak bu ses çıkarılır. “C-Ç” seslerinden ;
“Ç” sesi “T ile F” karışımı bir sestir.”T” patlamadan “F” ye geçilirse “Ç” olur.
“Te-Te” derken dile bastırınca “Çe-Çe” olur.
“C “ de “Ç” nin aynısıdır.Hanceredeki titreşim hissettirilir.
“Ç” çıkarılırken el yanıyla hancereye baskı yapılırsa “C “olur.
“TŞ”nin sadalısıdır.
“D” den “Z” ye geçerken bu ses elde edilir.
“J” yi çıkartmak için “Ş” çıkarılırken hancere üzerine baskı yapılırsa bu ses oluşur.